Przykład dają globalne potęgi

Niedawny kryzys finansowo-gospodarczy sprawił, że koncepcja patriotyzmu ekonomicznego częściej budzi zainteresowanie polityków i mediów na całym świecie. Ideę tę wspierają duże kampanie, jak ta, w której przed dwoma laty władze Francji zachęcały swoich obywateli do kupowania produktów „Made in France" – by przyspieszyć wyjście z kryzysu.

Nacisk na gospodarczy patriotyzm wyraźnie widać, gdy przywódcy państw zapowiadają działania prawne przeciwko stosowanej przez korporacje optymalizacji podatkowej, a zwłaszcza podatkowym ucieczkom do krajów z niższymi daninami (tax inversion).

Przyjazny klimat

Chociaż patriotyzm ekonomiczny wyjaśnia się często dość ogólnikowo jako odpowiedzialność ludzi biznesu i polityków za dobrobyt kraju, z którego pochodzą, to w praktyce chodzi głównie o trzy kwestie; podatki, miejsca pracy oraz zabezpieczenie interesów strategicznych branż i firm określanych jako narodowi czempioni. Stąd też wydłużająca się lista fuzji i przejęć zablokowanych przez polityków we Francji, we Włoszech, w Hiszpanii czy USA. Tam głośna kampania Baracka Obamy przeciw ucieczkom podatkowym skłoniła wiosną amerykańskiego giganta farmacji, Pfizera, do rezygnacji z przejęcia irlandzkiej firmy Allergan, co miało być gigantyczną operacją tax inversion.

Jak podkreśla prof. Andrzej Koźmiński, prezydent Akademii Leona Koźmińskiego, w patriotyzmie ekonomicznym chodzi o to, by w danym kraju żyło się lepiej, co oznacza, że trzeba więcej produkować, eksportować i robić rzeczy o wyższej wartości dodanej, prowadzić badania naukowe i kształcić ludzi. Do tego potrzebne są pieniądze, które mogą pochodzić z różnych źródeł, także od zagranicznych inwestorów. A rząd, kierując się patriotyzmem gospodarczym, powinien tworzyć przyjazny klimat dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Barbara Szałacha-Jarmużek z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, ekspert Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego (CA KJ) ds. patriotyzmu ekonomicznego, dzieli go na patriotyzm konsumencki i gospodarczy. Ten pierwszy dotyczy decyzji zakupowych, gdy konsument poza takimi czynnikami, jak np. cena i jakość, bierze też pod uwagę pochodzenie danego produktu, kierując się związkiem ze wspólnotą, z którą się identyfikuje.

Z kolei patriotyzm gospodarczy obejmuje działania instytucji państwowych oraz przedsiębiorców i dotyczy przede wszystkim ich decyzji o wyborze kontrahentów i dostawców. Zdaniem Barbary Szałachy-Jarmużek, o ile patriotyzm konsumencki jest już w Polsce dobrze rozwinięty, zwłaszcza na rynku żywności – Polacy świadomie wybierają polskie produkty i krajowe marki – o tyle dużo gorzej było dotychczas z patriotyzmem gospodarczym.

Sztandarowym przykładem był projekt budowy autostrad. – Na świecie tak duże projekty infrastrukturalne pomagają we wzrośnie lokalnych przedsiębiorstw, a u nas budowa autostrad stałą się grobem dla wielu polskich firm – przypomina ekspert.

Wzór zza Odry

Polskie prawo zamówień publicznych, które z decydującym kryterium najniższej ceny było często wręcz zabójcze dla krajowych firm, ma naprawić nowelizacja dostosowująca je do unijnych przepisów. Te zakazują jednak takich regulacji, np. amerykańskie Buy American Act oraz Buy America obligują rządowe agencje do wyboru w przetargach produktów i materiałów wytworzonych w USA, ale dają inne możliwości zwiększania szans lokalnych firm, m.in. poprzez klauzule społeczne.

Jak zaznacza Barbara Szałacha-Jarmużek, Niemcy unikają wprawdzie otwartego preferowania swoich marek czy produktów, ale stosują różne klauzule społeczne zabezpieczające interes rodzimych firm. Z kolei za granicą wspierane przez rząd niemieckie izby przemysłowo-handlowe bardzo aktywnie lobbują na rzecz eksportu i inwestycji swoich przedsiębiorstw.

Niemieckie czy francuskie firmy kierują się też często zasadami patriotyzmu gospodarczego przy zakupach i wyborze partnerów biznesowych. – To kwestia dobrych praktyk, pewnej kultury biznesowej i przekonania, że produkty pochodzące z naszego kraju są faktycznie lepszej jakości – zaznacza Barbara Szałacha-Jarmużek. Według niej w Polsce ogranicza to nasz negatywny stereotyp – w badaniach Polacy oceniają siebie gorzej, niż widzą nas inne społeczności. To zaś rzutuje na nasze postrzeganie polskich produktów i krajowych dostawców.

W ostatnich latach nastąpiła tu jednak poprawa, czemu sprzyjają też działania polityków doceniających znaczenie patriotyzmu gospodarczego. Na jego koncepcji bazuje rządowy „Plan odpowiedzialnego rozwoju", który zapowiada m.in. wsparcie innowacji i ograniczenie barier dla przedsiębiorców.