Sylwetki artystów: Bałki, Nowosielskiego i Kantora

Kontener z czarnym aksamitem

Mirosław Bałka (ur. w 1958 r.)

Rzeźbiarz, autor instalacji, akcji i filmów, od lat znany zachodnim krytykom i kolekcjonerom. Jego twórczość jest prezentowana w najsłynniejszych muzeach na świecie.

W 2009 r. w znanej londyńskiej galerii Tate Modern wystawiona była gigantyczna (wysokość 13 m, szerokość 30 m) instalacja „How It Is" – kontener pokryty od wewnątrz czarnym aksamitem. Obejrzało ją około trzech milionów osób. Ekspozycja została uznana przez krytyków za najlepszą spośród pokazanych w tym prestiżowym miejscu.

Mirosław Bałka jest także autorem filmów wideo. Pełnią one wyjątkową rolę w jego twórczości. W tym roku w CSW Zamek Ujazdowski odbyła się pierwsza retrospektywna prezentacja jego prac wideo „Fragment". Było to zarazem podsumowanie, ponieważ artysta zapowiedział odejście od tej dziedziny sztuki.

Bałka za pomocy kamery uwiecznia zjawiska, sytuacje. Wybiera z nich krótkie fragmenty, które następnie powtarza w nieskończoność. Jego prace są pełne odniesień, skojarzeń. Odwołują się do pamięci, przemijania, śmierci.

Artysta filmuje w Majdanku, Oświęcimiu, Treblince. Jedną z najbardziej znanych prac jest Winterreise (2003 r.). Za drutem kolczastym w miejscu obozu zagłady spaceruje stado sarenek.

Wiele filmów wideo jest wyświetlanych na soli. Zdaniem Mirosława Bałki, sól jest idealnie biała, niewinna. Może być czymś w rodzaju suchego potu lub suchych łez, czyli śladu wysiłku lub cierpienia. Sól jest też symbolem naszej niedoskonałości. Mimo że piękna i idealnie wyrównana, świadczy również o słabości.

Poza tym artysta sięga po filc, stare pręty, popiół i mydło, które jest pierwszą rzeczą, z jaką się stykamy po urodzeniu. I ostatnią przed pochówkiem.

W 2009 r. na placu Niepodległości w Krakowie powstał betonowy tunel z napisem w suficie: Auschwitzwieliczka. Był to protest artysty przeciwko oferowaniu przez biura podróży „ośmiogodzinnej wyprawy do obozów zagłady w Auschwitz, a zaraz potem do pełnej rozrywek kopalni soli w Wieliczce".

Mirosław Bałka jest absolwentem Wydziału Rzeźby warszawskiej ASP (1980 – 1985). Jego prace były pokazywane na wielu wystawach m.in.: Biennale w Wenecji (1990), Documenta w Kassel (1992), Biennale w Sao Paulo (1998), Biennale w Liverpoolu (1990), Tate Gallery w Londynie, MoMa w Nowym Jorku, The Carnegie Museum w Pittsburghu, Museum of Contemporary Art w Los Angeles. Znajdują się w najważniejszych muzeach sztuki współczesnej, m.in. Tate Modern. Bałka jest też autorem pomnika ofiar katastrofy promu „Estonia" (1998 r., Sztokholm). Mieszka w Otwocku.

Fascynacja ikonami i kobietami

Jerzy Nowosielski (1923 – 2011)

Zdaniem Tadeusza Różewicza, Jerzy Nowosielski był mistykiem i racjonalistą, ascetą i znawcą win, mnichem pustelnikiem i nauczycielem uwielbianym przez młodzież. Był też mitomanem erotyzmu i sadyzmu....

Jako jedyny polski malarz przez cały czas był zafascynowany ikoną i na zawsze zachował zainteresowanie teologią. Ochrzczony w kościele unickim, z własnego wyboru został prawosławnym.

W Krakowie związał się z Grupą Młodych Plastyków skupionych wokół podziemnego teatru Kantora. W latach 50., mając własną wizję twórczą, po niespełna 1,5 roku studiowania porzucił krakowską ASP. W czasach socrealizmu pracował w Łodzi w Teatrze Lalek. Potem został wykładowcą w tamtejszej WSSP. Projektował scenografię, wykonywał polichromie w cerkwiach i kościołach.

Wierny sobie nigdy nie poddawał się modom. Interesowała go i abstrakcja geometryczna, i elementy figuracji. Jak mówił, ikona uświadomiła mu, że te dwie tendencje w sztuce się nie wykluczają, wręcz przeciwnie, w każdym dobrym obrazie muszą współistnieć. Uważał, że ikona jest uniwersalnym malarskim sposobem organizowania wizji człowieka, jego twarzy i ciała w taki sposób, aby jak najwięcej elementów cielesnych rzeczywistości przenieść na wyższe piętra świadomości duchowej człowieka.

Tworzył też autentyczne ikony według tradycyjnych reguł sakralnego malarstwa kościoła wschodniego. Jego ikonostasy, drogi krzyżowe, wizerunki Chrystusa, Bogurodzicy i świętych należą do najwybitniejszych osiągnięć współczesnej sztuki sakralnej.

Najwięcej uwagi poświęcił kobiecie spokrewnionej z wizerunkiem z ikon, przy tym po świecku uwodzącej cielesną urodą. Twierdził, że kobiety kochał od urodzenia.

Jest także autorem wysmakowanych kolorystycznie obrazów z blaszanymi kubkami, czajnikami, umywalkami. Na niektórych widać krajobrazy, widoki zwykłych miast.

Studiował w krakowskiej ASP u prof. Eibischa. Był założycielem Grupy Krakowskiej. Wykładał w WSSP w Łodzi, krakowskiej ASP. W 1976 r. uzyskał tytuł profesora.

Jest autorem polichromii, m.in. w kościele św. Ducha w Nowych Tychach i w cerkwi Zaśnięcie Matki Bożej w Lourdes, laureatem wielu nagród. Brał udział w ponad 100 wystawach indywidualnych i 250 zbiorowych, m.in. na Biennale w Wenecji, Biennale w Sao Paulo, Museum of Modern Art w Nowym Jorku.

Wraz z żoną w 1996 r. powołał fundację, której głównym celem jest promowanie współczesnych artystów. Pisał eseje o chrześcijaństwie i sztuce, m.in. do „Znaku" i „Twórczości". Oprócz Jana Matejki jest jedynym malarzem, który otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Informel, asamblaże i ambalaże

Tadeusz Kantor (1915 – 1990)