Zmowy cenowe pękają

Zmowy cenowe firm to istna plaga, która nęka polski rynek. Cierpią na tym wszyscy konsumenci, którzy płacą więcej, niż powinni, a zyskują sieci i producenci. Z reguły rozpoczynając zmowę, są jeszcze ostrożni, ale po jakimś czasie puszczają niemal wszystkie hamulce.

– Idą święta, więc po co obniżać ceny i na tym tracić, skoro można jeszcze zarobić – tego typu e-maile krążyły między pracownikami w sprawie jednej ze zmów.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów od kilku lat stara się je rozbijać i – jak dowiedziała się „Rz” – jeszcze w tym roku ogłosi decyzję w sprawie kolejnej. Tym razem chodzi o produkujący farby koncern Akzo Nobel, który nielegalnie ustalał ceny swoich wyrobów z sieciami sklepów Castorama, OBI, Praktiker i Leroy Merlin.

Kary będą znacznie wyższe niż w przypadku ostatniej takiej sprawy, także dotyczącej farb, kiedy to Tikkurila ustalała ceny z Praktikerem i Castoramą. Ta ostatnia sieć za udzielenie urzędowi informacji uzyskała zwolnienie z kary (w przeciwnym wypadku musiałaby zapłacić 229 mln zł), Tikkurila zapłaci jedynie 9,3 mln zł, zaś Praktiker 39 mln zł.

Praktiker i Castorama wraz z pięcioma innymi sieciami były już w 2006 r. ukarane przez UOKiK za zmowę z Polifarbem Cieszyn-Wrocław. Wówczas łączna kara wyniosła niemal 110 mln zł.

„Nie przyzwyczajajmy klientów w grudniu do tak niskich cen! Jedynka w większej pojemności daje nam szansę utrzymania tego produktu na odpowiednim poziomie cenowo-marżowym i będzie sprzedawała się na podobnym poziomie ilościowym” – takie e-maile krążyły między Polifarbem a siecią Praktiker.

Producent zastrzegał, że w przypadku nieprzestrzegania minimalnych cen detalicznych „będziemy zmuszeni do interwencji w celu natychmiastowej zmiany nieodpowiedniej ceny”.

[srodtytul]Zmową scementowani[/srodtytul]

Jednak najsrożej ukarane zostały jak dotąd firmy w tzw. zmowie cementowej, kiedy to nałożona w grudniu ubiegłego roku kara sięgnęła aż 411 mln zł. To jak dotąd najwyższa tego typu kara w Polsce, ale też skala zmowy przeszła wszelkie wyobrażenia.

Jak ustalił UOKiK, uczestnicy kartelu co najmniej od 1998 r. dzielili rynek, ustalając dopuszczalne udziały w nim poszczególnych graczy, a także ceny minimalne cementu, wysokość podwyżek, terminy i kolejność ich wprowadzania.

W zasadzie wszyscy producenci ustalali ceny cementu, który bez względu na sytuację rynkową ciągle drożał, nawet kilkanaście procent rocznie.

Jak podaje UOKiK, przedstawiciele firm wielokrotnie spotykali się w hotelach w różnych miastach, aby ustalić szczegółowe warunki funkcjonowania zmowy. Ustanowiono koordynatora wymiany poufnych informacji, który za pomocą telefonu pre-paid wymieniał informacje istotne dla funkcjonowania kartelu z wyznaczonymi pracownikami innych cementowni.

[srodtytul]As w rękawie[/srodtytul]

Ściganie takich porozumień staje się coraz skuteczniejsze także dzięki tzw. programowi leniency. W skrócie polega on na tym, że firma uczestnicząca w nielegalnym porozumieniu może zgłosić się do urzędu i w zamian za udzielenie informacji o zmowie ma szansę na uniknięcie kary.

– Od 2004 roku, czyli od momentu funkcjonowania programu leniency, do UOKiK wpłynęło już 26 wniosków od skruszonych przedsiębiorców – mówi „Rz” Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel, prezes UOKiK.

– Zazwyczaj firmy decydują się na taki krok po naszej interwencji, ale to nie jest reguła. Na pewno zainteresowanie programem rośnie, często zgłaszają się do nas przedsiębiorcy, którzy zbierają informacje o warunkach skorzystania z tego programu – dodaje.

Tylko w 2010 r. na taki krok zdecydowało się już sześć firm, a ponieważ do końca roku jeszcze nieco zostało, może to być najlepszy pod tym względem rok, odkąd funkcjonuje taki program.

Jednak skala zjawiska tak naprawdę jest jeszcze większa. – Do urzędu wpłynęły też tzw. wnioski uproszczone od 15 przedsiębiorców. Składają je firmy, które jednocześnie złożyły wnioski do Komisji Europejskiej. Ma to zapewnić, by w razie niepodjęcia sprawy przez Komisję, móc skorzystać z programu w Polsce i nie dać się ubiec konkurencji – mówi Grzegorz Materna, dyrektor departamentu ochrony konkurencji UOKiK.

Jak wyjaśnia, samo złożenie wniosku o objęcie programem leniency nie wystarczy. – Warunkiem odstąpienia przez prezesa UOKiK od nałożenia kary pieniężnej jest przedstawienie nowych, ważnych dla urzędu informacji i dowodów oraz wykazanie przez przedsiębiorcę, że już nie bierze udziału w nielegalnym porozumieniu. Nie zawsze udaje się te warunki spełnić, dlatego przedsiębiorcy powinni być świadomi, że sama deklaracja chęci współpracy z UOKiK nie pozwala uniknąć ewentualnej kary – dodaje Grzegorz Materna.

Motywy ujawnienia informacji są bardzo różne. Czasami firmy zdają sobie sprawę, że przeprowadzana w związku z inną sprawą kontrola może coś wykazać, więc zawczasu przygotowują strategię obrony. Jednak, jak mówią urzędnicy z UOKiK, często firmy się orientują, że po jakimś czasie uczestniczenie w zmowie po prostu przestało im się opłacać.

Tak było w przypadku nowej strategii hiszpańskiego banku Santander. Jeszcze w latach 80. prezesi największych instytucji finansowych w tym kraju spotykali się co miesiąc, by ustalić reguły gry, np. maksymalne stawki oprocentowania lokat. Z dzisiejszej perspektywy trudno to określić inaczej niż zmowa cenowa, ale wtedy najwidoczniej obowiązywały inne standardy.

Emilio Botin, który w 1986 r. został prezesem Santandera, po kilku latach się zorientował, że takie podejście wcale nie jest dla niego korzystne. Zerwał z dotychczasowymi zasadami i zaproponował klientom znacznie wyższe, niż u konkurencji odsetki.

Na efekty długo nie musiał czekać – sprowokowało to prawdziwą wojnę o klientów, ale to on jako inicjator zmiany zyskał na tym najwięcej. Liczba depozytów w Santanderze w dwa lata wzrosła o 50 proc., ponieważ jednocześnie bank obniżył odsetki od pożyczek i marże na kredyty hipoteczne.

Jeśli już jednak zmowa zostaje wykryta, firmy w pewnym stopniu mają wybór: podjąć ryzyko pójścia w zaparte licząc, że urząd niczego nie wykryje, lub – mówiąc kolokwialnie – zacząć sypać.

Wśród skruszonych firm są wielkie koncerny oraz na tym tle stosunkowo niewielkie spółki, jak choćby Office Pulse. Firma przekazała urzędowi informację o zmowie dystrybutorów artykułów biurowych, dlatego uniknęła kary. Druga firma już tyle szczęścia nie miała – Papier Hurt zapłaci prawie 90 tys. zł kary.

Jednak odwaga Office Pulse najwidoczniej już się skończyła – przedstawiciele spółki nie odpowiedzieli na nasze pytania, jak ich krok został odebrany choćby wśród konkurentów i dostawców.

Inni są bardziej rozmowni. – Z programu leniency skorzystaliśmy zgodnie z prawem. Nie konsultowaliśmy naszych decyzji odnośnie współpracy z urzędem z innymi uczestnikami rynku i nie uzależnialiśmy jej od ich postępowania – wyjaśnia Jolanta Ciesielska, rzeczniczka Lafarge Cement.

Spółka skorzystała z programu we wspomnianej zmowie cementowej, dzięki czemu kary nie zapłaciła. Podobnie jak Castorama, której zmniejszono karę w przypadku zmowy z Polifarbem Cieszyn do jedynie 50 tys. zł, a we wspomnianej sprawie z Tikkurila nie zapłaciła nic.

– W pełni współpracujemy z urzędem, Castorama rozumie swoje zobowiązania, a w naszych działaniach kierujemy się obowiązującymi przepisami prawa. Z naszych dotychczasowych doświadczeń wyciągnęliśmy odpowiednie wnioski, na bazie których funkcjonujemy na rynku – mówi Janusz Lella, dyrektor generalny Castorama Polska.

[srodtytul]Kto pierwszy, ten lepszy[/srodtytul]

Firmy, które zdecydują się na taki krok zbyt późno, mogą sporo stracić. Tak było choćby w przypadku zmowy cementowej, w której Lafarge zgłosił się pierwszy, zaledwie o dwa dni ubiegając Górażdże Cement. Jego wniosek został uwzględniony, ale karę zapłacić musi, choć zmniejszoną o połowę, do 5 proc. przychodów.

– Koledzy z hiszpańskiego urzędu antymonopolowego mówili nam, że w jednej sprawie przedstawiciele firm spędzili pod drzwiami urzędu całą noc, aby rano niemal walczyć o to, kto pierwszy złoży wniosek. Była to bowiem szansa na obniżenie lub wręcz uniknięcie spodziewanej kary – dodaje Krasnodębska-Tomkiel.