Pięć lat bez Borysa Niemcowa

– By zaprowadzić porządek w kraju i wyjść z kryzysu, potrzebne są przemiany polityczne, trzeba przeprowadzić uczciwe wybory z udziałem opozycji i skończyć z cenzurą. Trzeba zaprzestać tej kłamliwej propagandy, która odwróciła i zjadła mózg Rosjan – mówił wieczorem 27 lutego 2015 roku w radiu Echo Moskwy jeden z liderów rosyjskiej opozycji Borys Niemcow.

To był ostatni wywiad, którego udzielił w swoim życiu jeden z najodważniejszych krytyków Władimira Putina. Kilka godzin później, tuż przed północą, został zamordowany na Dużym Moście Moskworeckim, gdy wracał do domu. Morderca pod murami Kremla podszedł do niego od tyłu i oddał sześć strzałów w plecy. Oskarżonych o to zabójstwo skazano na wieloletnie wyroki więzienia (od 11 do 20 lat).

Rosyjscy śledczy wciąż nie dają odpowiedzi na najważniejsze pytanie – kto za tym stał?

Zwyczajne zabójstwo

Tuż po morderstwie sprawa trafiła w ręce jednego z najlepszych rosyjskich śledczych Igora Krasnowa (22 stycznia został prokuratorem generalnym), który prowadził wiele głośnych spraw w Rosji, m.in. sprawy członków radykalnej nazistowskiej grupy terrorystycznej „BORN" oraz zabójstwa obrońców praw człowieka Stanisława Markiełowa i Anastasii Baburowej. Zaledwie nieco ponad dwa miesiące po zabójstwie Niemcowa sprawę przekazano w inne ręce.

– Na początku śledztwo rzeczywiście było prowadzone, ale później wszystko robiono po to, by jak najszybciej przekazać sprawę do sądu. Moi koledzy, którzy badali tę sprawę, są przekonani, że do Niemcowa strzelał Biesłan Szawanow, który został zamordowany podczas zatrzymania w Groznym. Z kolei Zaur Dadajew, który siedzi za to w więzieniu, miał alibi. Pytań do śledztwa jest bardzo dużo – mówi „Rzeczpospolitej" Aleksandr Czerkasow, szef moskiewskiego centrum obrony praw człowieka „Memoriał".

Dadajewa uznano za bezpośredniego zabójcę i w 2017 roku skazano na 20 lat więzienia. To były funkcjonariusz MSW Czeczenii. – Czeczeni nie strzelają w plecy – mówił w ostatnim słowie.

Tuż po zatrzymaniu przyznał się do winy, ale w sądzie odwołał swoje zeznania i, podobno jak czterech innych współoskarżonych, poskarżył się na działania śledczych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Decyzji Strasburga na razie brak.

Kilka dni temu OBWE zaprezentowało raport dotyczący zabójstwa opozycjonisty. Wskazano m.in. na to, że morderstwo byłego wicepremiera i byłego gubernatora potraktowano jako zwykłe zabójstwo, a nie jako „zamach na życie działacza państwowego". Nie przesłuchano ówczesnego przełożonego Dadajewa i nie postawiono mu zarzutów – chodzi o Rusłana Gieremejewa, który stał wtedy na czele czeczeńskiego batalionu MSW „Siewier". Śledczy, jak wskazuje OBWE, nie przesłuchali przywódcy Czeczenii Ramzana Kadyrowa oraz jego bliskiego współpracownika i członka rodziny Adama Delimchanowa, nie przesłuchano też szefa Gwardii Narodowej Wiktora Zołotowa. Domagała się tego rodzina Borysa Niemcowa.

W raporcie zwraca się też uwagę na jedną z najbardziej tajemniczych okoliczności morderstwa – Federalna Służba Ochrony odmówiła przekazania nagrań z kamer rozmieszczonych na Dużym Moście Moskworeckim.

– Nagle się okazało, że obok jednego z najbardziej strzeżonych miejsc w Rosji, Kremla, nie działała żadna kamera. To m.in. dlatego pojawiło się dużo mitów wokół tej sprawy – mówi Czerkasow.

Osierocona opozycja

W sobotę w Moskwie odbędzie się marsz pamięci Borysa Niemcowa. Demokratyczna opozycja postanowiła połączyć marsz z protestem przeciwko trwającym obecnie zmianom w konstytucji, które prawdopodobnie mają wydłużyć rządy Władimira Putina.