Podatek od spadków i darowizn zgodnie z nazwą większości osób kojarzy się z dwoma podstawowymi przypadkami wzbogacenia, tj. dziedziczeniem i darowizną. Jednak ustawa obejmuje swoim zasięgiem także kilka innych sytuacji, w których nabycie zasadniczo może się wiązać z koniecznością rozliczenia z fiskusem.

Czytaj także:

Nie tylko scheda i prezenty z podatkiem od spadków i darowizn

Skarbówka nie zawsze dostanie podatek

Jaki podatek w przypadku zasiedzenia lub zachowku

Kto jeszcze zapłaci

Oprócz nabycia majątku na podstawie wymienionych w ustawie czynności związanych z dziedziczeniem oraz z umową darowizny podatkowi podlega także nabycie tytułem:

- zasiedzenia;

- nieodpłatnego zniesienia współwłasności;

- zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;

- nieodpłatnej renty, użytkowania oraz służebności.

Większość zasad dotyczących opodatkowania dotyczy wszystkich nabyć, o czym warto pamiętać. Przede wszystkim podatkowi od spadków i darowizn podlegają tylko osoby fizyczne. Ponadto zasadniczo chodzi o nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych odpowiednio znajdujących się i wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych.

To, ile, i czy w ogóle, podatku dostanie fiskus zależy w dużej mierze do relacji, jaka łączy nabywcę majątku i osobę, od której, ewentualnie, po której go otrzymuje. To w oparciu o nią ustawodawca ustanowił tzw. grupy podatkowe, od których zależy wysokość stawki podatku, kwoty wolnej od opodatkowania czy prawa do zwolnienia. Przy czym im mniej spokrewnienia, tym mniej przywilejów i w konsekwencji więcej do zapłaty. Podział na grupy podatkowe i przewidziane dla nich kwoty wolne od opodatkowania zostały przedstawione w osobnej ramce. W tym miejscu warto jednak dodać, że za rodziców ustawa o podatku od spadków i darowizn uważa nie tylko tych biologicznych, ale także przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych (ich dzieci, wnuki itd.). Zstępnymi na równi z rodzonymi dziećmi, wnukami itd. traktowane są zaś osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej. Odpowiednio wstępnymi osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

Istotną kwestią, o której warto pamiętać nie tylko przy spadkobraniu i darowiznach, ale także przy innych tytułach, które podlegają opodatkowaniu, jest zakres pełnego zwolnienia dla tzw. zerowej grupy podatkowej. To bardzo ważna preferencja, bo pozwala przy przepływach majątku w kręgu najbliższej rodziny nie płacić podatku bez względu na jego wartość. Zwolnienie jest jednak obwarowane kilkoma warunkami, które finalnie mogą zaważyć na prawie do ulgi.

Przede wszystkim trzeba podkreślić, że krąg osób uprawnionych do nielimitowanego zwolnienia, choć pokrywa się w dużej mierze z zakresem I grupy podatkowej, to jest od niego węższy. Do najbardziej uprzywilejowanego kręgu nie zalicza się zięcia, synowej oraz teściów.

W przypadku mniej typowych rodzajów nabyć opodatkowanych podatkiem od spadków i darowizn dla skorzystania z nielimitowanego zwolnienia najistotniejsze będzie zgłoszenie nabycia w odpowiednim czasie. Drugi główny warunek, dotyczący udokumentowania przepływu pieniędzy dowodem przekazania m.in. na rachunek nabywcy, nie ma w tym zakresie znaczenia. Odnosi się bowiem tylko do darowizn lub poleceń darczyńcy dokonanych w pieniądzu.

Formularz i termin

Zasadniczo termin zgłoszenia nabycia wynosi sześć miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Nie jest to jednak jeden moment dla wszystkich czynności wymienionych w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Przy nabyciu tytułem zachowku będzie to chwila zaspokojenia roszczenia, czyli jego faktycznej zapłaty. Odpowiednio przy nabyciu w drodze zasiedzenia termin zacznie biec od uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie. Z kolei przy nieodpłatnym zniesieniu współwłasności moment powstania obowiązku, od którego liczy się termin zgłoszenia, to zawarcie umowy albo ugody lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu, jeżeli ich skutkiem jest nieodpłatne zniesienie współwłasności. Przy nieodpłatnej służebności, rencie oraz użytkowaniu istotny dla wywiązania się z obowiązku zgłoszenia nabycia fiskusowi będzie zaś moment ustanowienia tych praw. Ustawa przewiduje dwa przypadki, kiedy do zachowania preferencji nie jest wymagane zgłoszenie. Pierwszy dotyczy sytuacji, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.

Drugi wyjątek to podatnicy, u których wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w ciągu pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty wolnej od podatku przewidzianej dla I grupy podatkowej, tj. 9637 zł.

Dodatkowo ustawodawca przewidział pewną furtkę, która pozwala skutecznie złożyć formularz później. Jednak jest to nie tyle dodatkowy czas, ile przesunięcie, odroczenie chwili, od której termin jest liczony. Chodzi o nabywców, którzy dowiedzieli się o nabyciu majątku po upływie terminów podstawowych, czyli liczonych od powstania obowiązku podatkowego. W takim przypadku podatnik nie straci prawa do preferencji, jeśli zgłosi nabycie rzeczy lub praw naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu. Przy czym musi dodatkowo uprawdopodobnić fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu. Nie potrzeba więc jakichś twardych dowodów, co nie oznacza jednak, że pod ten wyjątek da się podciągnąć każdego spóźnialskiego.

Do zastosowania przesunięcia biegu terminu na zgłoszenie nabycia konieczny jest brak wiedzy. Ponadto nie dotyczy to każdej sytuacji, ale przyczyn niebłahych i obiektywnych. Świadczy o tym orzecznictwo, które za takie przypadki nie uznaje np. trudnej sytuacji spowodowanej utratą dziecka i wywołanej tym depresji.

Nie strać ulgi

Mogłoby się wydawać, że pół roku na zgłoszenie nabycia to bardzo dużo czasu. W praktyce jednak wielu przez tę drobną formalność pożegnało się z ulgą. Termin ma bowiem charakter materialny – czyli nie można go przywrócić i bez względu na powód. Zgłoszenie składa się na specjalnym formularzu SD-Z2.

Dla zachowania prawa do ulgi najistotniejsze jest więc złożenie go na czas, a nie na odpowiednim formularzu. W praktyce utrata prawa do ulgi dla zerowej grupy oznacza „spadek" do I grupy podatkowej, czyli konieczność rozliczenia się z fiskusem na zasadach przewidzianych dla nabywców z tej grupy.

Grupy podatkowe i kwoty wolne

Zasadniczo wysokość podatku od spadków i darowizn zależy od osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której majątek został nabyty. Są trzy podstawowe grupy plus uprzywilejowana tzw. zerowa:

- I grupa to: małżonek, zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), wstępni (rodziców, dziadków, pradziadków itd.), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie – kwota wolna od podatku to 9637 zł;

- II grupa to: zstępni rodzeństwa (np. dziecko brata), rodzeństwo rodziców (np. brat ojca) zstępni małżonków pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych – kwota wolna to 7276 zł;

- III grupa obejmuje innych nabywców, tj. dalej spokrewnione i obce – kwota wolna to 4902 zł.

ZEROWA GRUPA, dla której przewidziano nielimitowane zwolnienie z podatku, obejmuje: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierbów, rodzeństwo, ojczyma i macochę.