Wirtualną wystawę rozpoczyna słynny obraz Jana Matejki „Upadek Polski", choć właściwie dzieło bardziej znane jest po prostu jako „Rejtan". Ten alegoryczny protest posła nowogródzkiego przeciwko pierwszemu rozbiorowi Polski wyznacza główny motyw całej wystawy. Każde kolejne dzieło na swój wyjątkowy sposób nawiązuje bowiem do tematu kształtowania się polskiej tożsamości w czasie zaborów. Malarstwo, podobnie jak literatura romantyczna oraz ta pisana ku pokrzepieniu serc, odegrało istotną rolę w przetrwaniu polskiej kultury i formowaniu się zbiorowej pamięci do czasu odzyskania niepodległości.