20 kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich - co trzeba naprawić w wymiarze sprawiedliwości

Inny problem wynika z tego, jak działa instytucja dobrowolnego poddania się karze. W założeniu ma ona odciążyć sądy.

- Co się jednak dzieje, jeśli prokurator przekona człowieka, że złamał on prawo, a tak wcale nie było, bo prokurator po prostu pomylił się w swojej ocenie? Jeśli tak oskarżony obywatel podda się dobrowolnie karze, to automatycznie zapadnie wyrok skazujący.... Być może także z powyższego powodu nasz wymiar sprawiedliwości nad wyraz surowo karze oso - by w społeczeństwie najsłabsze np. ludzi chorych, niepełnosprawnych, ubogich, czy uchodźców. Stosując prawo niejako automatycznie po prostu nie widzi nieporadności i bezbronności tych osób. Możemy też podejrzewać, że na niektóre decyzje mogą mieć wpływ panujące w społeczeństwie stereotypy i uprzedzenia. Np. sędzia może zakładać, że Rom ma „z natury" takie a nie inne cechy i skłonności, a z kolei osoba publiczna i szanowana w pewnych środowiskach ich nie ma. Takie pomyłki i nadużycia powinny wychwytywać sądy II instancji. Niestety, nie zawsze się im to udaje - zauważają autorzy opracowania.

Rzecznik Praw Obywatelskich nie posiada inicjatywy ustawodawczej, nie może wydać poleceń urzędom i instytucjom, nie wolno mu sugerować konkretnych rozwiązań sądom. Może natomiast interweniować w   imieniu obywateli, zadawać pytania, domagać się wyjaśnień i działań naprawczych. Może też formułować ogólne wnioski do władz i instytucji publicznych – na szczeblu centralnym lub samorządowym – wskazując dostrzeżone nieprawidłowości w rozwiązaniach prawnych bądź sposobie działania. W określonych przypadkach może również prosić o ponowne zbadanie rozstrzygniętej prawomocnie przez sąd sprawy, to znaczy wnosić kasacje i skargi kasacyjne.

W sprawach karnych RPO jest jedną z dwóch instytucji w państwie - obok Prokuratora Generalnego - które mogą składać wnioski o ponowne zbadanie spraw zakończonych wyrokiem skazującym innym niż pozbawienie wolności. Z roku na rok Rzecznik wnosi coraz więcej kasacji: w 2014 roku – 50, w 2015 – 60, a w 2016 – 66. W zdecydowanej większości Sąd je uznaje i uchyla zaskarżone orzeczenia.