Jakie wymagania trzeba spełnić, by zostać strażnikiem gminnym

Zatrudnienie strażników gminnych reguluje ustawa o strażach gminnych. A w sprawach w niej nieokreślonych stosuje się przepisy o pracownikach samorządowych.

Decyduje rada gminy

W ustawie o strażach gminnych (dalej ustawa o strażach) przewidziano, że rada gminy może utworzyć samorządową umundurowaną formację – straż gminną do ochrony porządku publicznego na terenie gminy. W gminach, w których organem wykonawczym jest burmistrz (prezydent miasta), straż nosi nazwę: straż miejska.

W razie podjęcia przez radę decyzji o utworzeniu straży, tworzy się ją po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji. Należy zawiadomić o tym wojewodę.

W razie nieotrzymania opinii, rada może utworzyć straż po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii. Również rozwiązanie straży przez radę gminy wymaga zasięgnięcia opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji oraz zawiadomienia o tym wojewody. Także w przypadku zamiaru rozwiązania straży, nieotrzymanie opinii powoduje, że rada może rozwiązać straż po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii. W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 28 kwietnia 2014 r. (sygn. II SA/Op 96/14, LEX nr 1460231) przyjęto, że uchwała w sprawie utworzenia straży nie jest aktem prawa miejscowego.

Przykład:

Rada gminy chce rozwiązać własną straż gminną i zawrzeć porozumienie, zgodnie z którym straż utworzona przez sąsiednią gminę będzie zapewniać ochronę porządku na terenie obu tych gmin. Podstawą prawną do przyjęcia takiego rozwiązania ma być art. 74 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, zgodnie z którym gminy mogą zawierać porozumienia międzygminne w sprawie powierzenia jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych. W wyroku WSA w Warszawie z 4 kwietnia 2007 r. (sygn. II OSK 52/07, LEX nr 327949) stwierdzono jednak, że za uregulowanie szczególne w stosunku do art. 74 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym należy uznać art. 3 ust. 1 ustawy o strażach. Zgodnie z tym przepisem gminy sąsiadujące na obszarze jednego województwa mogą zawrzeć, po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji, porozumienie o utworzeniu wspólnej straży. W razie nieotrzymania opinii, takie porozumienie można zawrzeć po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii. Porozumienie to powinno określać w szczególności: zasięg terytorialny działania wspólnej straży oraz sposób jej finansowania, radę gminy, która nada regulamin wspólnej straży i może ją rozwiązać, a także wójta, któremu będzie podlegać wspólna straż. Zgodnie ze wskazanym wyżej wyrokiem WSA, nie jest dopuszczalne korzystanie przez straż z uprawnień władczych na terenie innej gminy, jeżeli nie jest to wspólna straż, utworzona w trybie art. 3 ust. 1 ustawy o strażach.

Zasady funkcjonowania

Straż jest jednostką organizacyjną gminy. Szczegółową strukturę organizacyjną straży określa regulamin nadawany przez radę gminy. Rada może także postanowić o umiejscowieniu straży w strukturze urzędu gminy. W takim przypadku strukturę organizacyjną straży określa regulamin nadawany przez wójta.

Przykład

W regulaminie straży miejskiej w Wyszkowie (www.bip.wyszkow.pl) przyjęto m.in., że komenda straży jest umiejscowiona w strukturze urzędu miejskiego, a jej skład wchodzą następujące komórki organizacyjne i samodzielne stanowiska pracy: referat ekologiczno – porządkowy, referat kontroli szkół i targowisk, referat bezpieczeństwa ruchu drogowego i stanowisko ds. obsługi kancelaryjno – biurowej.

Strażą kieruje komendant, zatrudniany na podstawie umowy o pracę przez wójta, po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji. W razie nieotrzymania opinii, wójt może zatrudnić komendanta po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii. Przełożonym komendanta jest wójt (por. także art. 9 ustawy o strażach).

W straży ustanowiono następujące stanowiska strażnicze: aplikanta, młodszego strażnika, strażnika, starszego strażnika, młodszego specjalisty, specjalisty, starszego specjalisty, młodszego inspektora, inspektora, starszego inspektora, zastępcy kierownika, kierownika, zastępcy naczelnika, naczelnika, zastępcy komendanta i komendanta.

Niezbędne wymagania

Zgodnie z art. 24 ustawy o strażach strażnikiem może być tylko osoba, która:

- posiada obywatelstwo polskie,

- ukończyła 21 lat,

- korzysta z pełni praw publicznych,

- posiada co najmniej wykształcenie średnie,

- cieszy się nienaganną opinią,

- jest sprawna pod względem fizycznym i psychicznym,

- nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za ścigane z oskarżenia publicznego i umyślnie popełnione przestępstwo lub przestępstwo skarbowe oraz

- ma uregulowany stosunek do służby wojskowej.

Jak wyjaśniono w wyroku Sądu Najwyższego z 28 października 2009 r. (sygn. I PK 95/09, LEX nr 558565), skazanie strażnika za wykroczenie nie stanowi przeszkody w jego zatrudnieniu, ale popełnienie czynu, którego dotyczy skazanie, podlega ocenie w aspekcie m.in. nałożonego na niego obowiązku przestrzegania prawa, z czym wiąże się wymaganie, aby strażnik cieszył się nienaganną opinią. Zgodnie z tym wyrokiem, utrata nienagannej opinii jako jednej z cech wymaganych od strażnika stanowi dostateczną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę.

W wyroku SN z 11 stycznia 2006 r. (sygn. II PK 122/05, OSNP 2006/23-24/350) stwierdzono natomiast, że ocena pracodawcy, zgodnie z którą strażnik nie ma nienagannej opinii, nie oznacza zawinionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku, uzasadniającej rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia.

Przeprowadzenie badań

Strażnicy oraz osoby ubiegające się o przyjęcie do pracy w takim charakterze podlegają obowiązkowym badaniom lekarskim i psychologicznym. Do przeprowadzania badań lekarskich stosuje się odpowiednio art. 229 kodeksu pracy (dalej k.p.), określający wymagania dotyczące badań wstępnych, okresowych i kontrolnych. Natomiast wymagania dotyczące badań psychologicznych strażników określa rozporządzenie ministra zdrowia z 5 sierpnia 2010 r., zmienione od 25 listopada 2016 r.

Badanie psychologiczne przeprowadza psycholog spełniający wymagania określone w ustawie o broni i amunicji, wpisany do rejestru prowadzonego przez komendanta wojewódzkiego policji. Badania przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę (zgodnie ze wzorem określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia ninistra zdrowia z 14 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów dokumentacji badań i orzeczeń psychologicznych, sposobu jej prowadzenia, przechowywania i udostępniania oraz wzorów stosowanych dokumentów). Takie badanie obejmuje: określenie sprawności intelektualnej, ocenę osobowości (z uwzględnieniem funkcjonowania psychologicznego w trudnych sytuacjach) oraz określenie poziomu dojrzałości społecznej i emocjonalnej badanego. Psycholog może poszerzyć zakres badania, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny funkcjonowania psychologicznego tej osoby. Po przeprowadzeniu badania psycholog wydaje orzeczenie o braku albo istnieniu przeciwwskazań do pracy w charakterze strażnika. Orzeczenie wydaje się w trzech egzemplarzach, z których jeden otrzymuje badany, drugi przekazuje się niezwłocznie listem poleconym pracodawcy, a trzeci jest dołączany do dokumentacji badań psychologicznych badanego.

Przykład:

Załóżmy, że osoba ubiegająca się o przyjęcie do pracy w charakterze strażnika otrzyma orzeczenie psychologiczne, z którym nie zgadza się ona sama bądź pracodawca. Zgodnie z § 9 rozporządzenia ministra zdrowia z 5 sierpnia 2010 r. w sprawie badań psychologicznych strażników, w brzmieniu obowiązującym od 25 listopada 2016 r., od takiego orzeczenia osobie badanej oraz pracodawcy przysługuje odwołanie w terminie 7 dni od dnia otrzymania orzeczenia (przed zmianą przepisów było to 14 dni). Odwołanie, wraz z uzasadnieniem, należy wnieść na piśmie za pośrednictwem psychologa, który wydał orzeczenie, do podmiotu odwoławczego, którym jest obecnie:

- wojewódzki ośrodek medycyny pracy, właściwy ze względu na siedzibę pracodawcy, albo

- instytut badawczy w dziedzinie medycyny pracy - w przypadku orzeczenia wydanego przez psychologa zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy (przed zmianą przepisów, podmiotem odwoławczym był w każdym przypadku wojewódzki ośrodek medycyny pracy, właściwy ze względu na siedzibę pracodawcy).

Psycholog, za pośrednictwem którego jest wnoszone odwołanie, przekazuje je, wraz z kopią dokumentacji psychologicznej, do podmiotu odwoławczego. Ma na to 7 dni od dnia otrzymania odwołania. Natomiast podmiot odwoławczy ma obowiązek przeprowadzić badania psychologiczne oraz wydać orzeczenie w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania. Od orzeczenia wydanego w trybie odwoławczym nie przysługuje odwołanie. Postępowania w sprawie odwołań od orzeczeń psychologicznych wszczęte, a niezakończone przed 25 listopada 2016 r., przeprowadza się na podstawie dotychczasowych przepisów.

Umowa o pracę i szkolenie

Strażnika zatrudnia się po raz pierwszy na czas określony nie dłuższy niż 12 miesięcy (art. 25 ust. 1 ustawy o strażach). Odbywa on wówczas szkolenie podstawowe, które kończy się egzaminem przeprowadzanym przez komisję egzaminacyjną powoływaną przez właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji.

Minimalny zakres programu takiego szkolenia i jego formy określono w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji z 17 grudnia 2009 r. Przewidziano w nim m.in., że szkolenie podstawowe strażników mogą prowadzić wyłącznie:

- jednostki organizacyjne Policji,

- jednostki straży gminnych (miejskich), bądź

- inne podmioty działające na podstawie przepisów o działalności gospodarczej albo przepisów o systemie oświaty,

– zgodnie z umową zawartą z wójtem – dla straży umiejscowionej w strukturze urzędu gminy, albo komendantem straży – dla straży będącej jednostką organizacyjną gminy.