Selekcja przy przyjmowaniu do pracy w korpusie służby cywilnej

Nie każdy ma szansę na zatrudnienie w służbie cywilnej. Od takich osób przepisy wymagają bowiem spełnienia dodatkowych wymogów, dotyczących zarówno ich profesjonalizmu, jak i kwalifikacji moralnych. Wszystko by zapewnić właściwe funkcjonowanie administracji rządowej. Te wstępne wymagania, nazywane rygorami selekcyjnymi, dotyczą nie tylko osób ubiegających się o pracę w służbie cywilnej, ale także osób już w niej zatrudnionych, które aby tej pracy nie stracić, muszą spełniać je przez cały czas. Wszystkie wymienia art. 4 ustawy o służbie cywilnej (dalej usc).

Rygory obowiązują wszystkich

Zgodnie z art. 4 usc na znalezienie się w korpusie sc mogą liczyć tylko osoby, które:

- są obywatelami polskimi (choć tu ustawa przewiduje pewne wyjątki),

- korzystają z pełni praw publicznych,

- nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,

- posiadają kwalifikacje wymagane na dane stanowisko pracy,

- cieszą się nieposzlakowaną opinią.

Ten katalog wymagań jest wyczerpujący i bezwzględnie wiążący. Oznacza to, że żadne inne warunki nie mogą być stawiane osobom przystępującym do naboru. A ponadto, że bez ich spełnienia nikt nie ma szansy na pracę w służbie cywilnej. O ile jednak udokumentowanie wywiązania się z pierwszych czterech rygorów nie powinno nastręczać kandydatowi trudności, to udowodnienie posiadania nieposzlakowanej opinii takie łatwe już nie jest, o ile w ogóle możliwe.

W rezultacie ocenę, czy i ten wymóg został przez kandydata przystępującego do naboru spełniony, pozostawiono osobom przeprowadzającym nabór, czyli powołanej w tym celu komisji. Formalnie powinien o tym decydować dyrektor generalny urzędu jako organ właściwy do przeprowadzenia naboru, a także osoba, która zgodnie z art. 25 ust. 4 pkt 2 usc dokonuje czynności z zakresu prawa pracy wobec osób zatrudnionych w urzędzie oraz realizuje politykę personalną w urzędzie.

W trakcie procedury naboru musi zatem dojść do rozstrzygnięcia, czy kandydat spełnia wszystkie warunki określone w art. 4 usc, w tym czy cieszy się nieposzlakowaną opinią. I choć jak twierdzi Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 5 czerwca 2012 r. (II PK 263/11, OSNAPiUS 2013 nr 11–12, poz. 129) w praktyce jest to trudne ze względu na charakter zwrotu „nieposzlakowana opinia", który stanowi klauzulę generalną, a zatem zwrot odsyłający poza system prawny, do okoliczności mających znaczenie niezwykle ocenne, to jednak wszystkie rygory selekcyjne powinny być dla osób odpowiedzialnych za zorganizowanie naboru jednakowo ważne.

Fakt, że nieposzlakowana opinia należy do kategorii uwarunkowań subiektywnych i nieostrych, nawiązujących do ocen w płaszczyźnie moralnej, etycznej i przez to trudnych do interpretacji i praktycznego zastosowania (tak: J. Jagielski, K. Rączka, Ustawa o służbie cywilnej Komentarz, LexisNexis Warszawa 2010 r.) nie zwalnia zatem z dyrektorów generalnych urzędów oraz osób uczestniczących w procesie naboru od weryfikacji, czy dany kandydat stawiane mu wymaganie spełnia. Powstaje jednak pytanie, na czym mogą oni się oprzeć, rozstrzygając tego typu kwestie.

Trzeba radzić sobie bez definicji

Brak sprecyzowania w ustawie lub w innych przepisach pojęcia nieposzlakowana opinia zmusza do rozszyfrowania go inaczej. Jak podpowiada SN w uzasadnieniu cytowanego wcześniej orzeczenia, poszukiwania jego znaczenia rozpocząć trzeba od ustalenia konotacji językowych, co stanowi typowy etap w wykładni literalnej przepisów, zgodnie z tzw. dyrektywą języka potocznego. Zgodnie natomiast z Uniwersalnym Słownikiem Języka Polskiego pod red. S. Dubisza, Warszawa 2008, t. II (K-Ó) nieposzlakowany to „taki, któremu nie można nic zarzucić; nienaganny, nieskazitelny, doskonały, zacny".

Powstaje pytanie, czy chodzi tu o ocenę zachowań kandydata do służby cywilnej tylko na niwie zawodowej czy także prywatnej. Zdaniem prof. J. Jagielskiego (Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz, Warszawa 2010 r.) nieposzlakowana opinia dotyczy w większej mierze zachowań urzędnika służby cywilnej w pracy, niemniej jednak niemałe znaczenie ma także zachowanie poza służbą. Nieposzlakowana opinia w życiu prywatnym to natomiast możność przypisania osobie takich cech, jak m.in. uczciwość, rzetelność, odpowiedzialność za czyny i słowa, otwartość w stosunku do innych ludzi, skromność i umiarkowanie w życiu codziennym, umiejętności godnego zachowania się w różnych sytuacjach, spolegliwość, uczciwość w życiu prywatnym i rodzinnym.

Co to w praktyce oznacza dla osób zajmujących się naborem, które przecież najczęściej nie znają osoby, której postawę zmuszone są oceniać? Według Krzysztofa Stefańskiego („Rekrutacja do służby cywilnej", „Praca i Zabezpieczenie Społeczne" nr 4/2001) najistotniejszym kryterium, na jakim powinien oprzeć się dyrektor generalny, jest dobro służby. Oznacza to, że powinien on ocenić, czy postępowanie kandydata nie wskazuje na to, iż mógłby się on sprzeniewierzyć celom, jakie przyświecają służbie cywilnej, lub zachowanie kandydata mogłoby nie licować z jego pozycją jako członka korpusu sc.

Jak może to zrobić? Wydaje się, że wykorzystując wszystkie dostępne sobie legalne sposoby (np. dokumenty przedstawione przez kandydata pokazujące przebieg jego dotychczasowego zatrudnienia, doniesienia medialne, publiczną działalność kandydata, jego funkcjonowanie w społeczności lokalnej oraz jego aktywność w internecie).

Przykład

Andrzej J. przystąpił do naboru na stanowisko specjalisty w jednym z urzędów. Z przedłożonego kwestionariusza osobowego i dołączonych do niego świadectw pracy z poprzednich miejsc pracy, które sam zainteresowany dołączył do niego (nie musiał tego robić, ale pozwala mu na to § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika – DzU nr 62, poz. 286 ze zm.) wynikało, że w ostatnich trzech latach dwa razy stracił pracę w trybie natychmiastowym z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych. Tego typu informacja niewątpliwie może sugerować dyrektorowi, że kandydat nie cieszy się nieposzlakowaną opinią.

Każde skazanie coś mówi

Okolicznością obciążającą kandydata będzie też np. informacja na temat skazania go za przestępstwo nieumyślne, które samo w sobie nie stanowi przeszkody w zatrudnieniu w służbie cywilnej. Drogę do tej służby ustawa zamyka tylko osobom skazanym prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. Jednak przy ocenie, czy kandydat do pracy cieszy się nieposzlakowaną opinią, również takie skazanie może mieć znaczenie.