Służba cywilna: Kto jest zwolniony ze służby przygotowawczej

Co do zasady obowiązek odbycia służby przygotowawczej mają wszystkie osoby podejmujące po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej. Tak wynika z art. 36 ust.1 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (dalej usc). Przy czym ustawa ta posługuje się własną definicją osoby podejmującej po raz pierwszy pracę w tej służbie. Zgodnie z tą definicją jest nią osoba, która:

- nie była wcześniej zatrudniona w służbie cywilnej na czas nieokreślony,

- nie była zatrudniona na czas określony 12 miesięcy i nie otrzymała pozytywnej pierwszej oceny w służbie cywilnej,

- nie jest osobą zwolnionymi z zawodowej służby wojskowej, pełnionej w Ministerstwie Obrony Narodowej lub terenowym organie administracji rządowej podległym MON, która następnie była zatrudniona w tej jednostce organizacyjnej na stanowisku pracy utworzonym w miejsce zlikwidowanego stanowiska służbowego lub stanowisku równorzędnym.

Z przytoczonej definicji wynika, że kryteria pierwszego zatrudnienia spełniają także osoby, które pracowały wcześniej w administracji rządowej i były członkami korpusu sc, ale albo ich umowa trwała krócej niż rok, albo, mimo, że przepracowały wymagany okres nie uzyskały one pozytywnej pierwszej oceny.

Czas na sprawdzenie pracownika

Choć zgodnie z ustawa o sc stosunek pracy pracownika służby cywilnej może być nawiązany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony lub na czas określony, to z osobami mieszczącymi się w kategorii osób podejmujących po raz pierwszy pracę w tej służbie dopuszczalne jest zawarcie wyłącznie umowy na czas określony wynoszący 12 miesięcy. Jest to okres, w którym dyrektor generalny urzędu i przełożeni nowo zatrudnionego pracownika mają czas na sprawdzenie czy podoła on wymogom, jakie ustawa o sc stawia przed członkami korpusu tej służby. Umowa ta jest, zatem czymś w rodzaju dłuższej „umowy na okres próbny", które co do zasady w urzędach nie są podpisywane.

W tym czasie nowy pracownik sc ma też obowiązek odbyć służbę przygotowawczą. Zgodnie z ustawą powinna ona trwać nie dłużej niż 4 miesiące i skończyć się nie później niż z upływem 8 miesięcy od podjęcia pracy przez pracownika.

Organizacja zależy od dyrektora

Służba przygotowawcza, co podkreśla Departament Służby Cywilnej KPRM, to rodzaj szkolenia, mającego na celu teoretyczne i praktyczne przygotowanie pracownika podejmującego po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej do należytego wykonywania obowiązków służbowych. Dzięki temu pracownik nie tylko poznaje nowe miejsce pracy (strukturę i organizację urzędu), ale także zdobywa dodatkową wiedzę, umiejętności i doświadczenie pozwalające mu lepiej wykonywać powierzone zadania.

Pracownika do jej odbycia kieruje dyrektor generalny urzędu, który określa jej zakres i czas trwania na podstawie opinii osoby kierującej komórką organizacyjną, w której pracownik jest zatrudniony. Opinia dotyczy poziomu przygotowania pracownika do wykonywania obowiązków wynikających z opisu zajmowanego stanowiska pracy. Z powyższego wynika, że pracownik nie powinien być kierowany do odbycia służby przygotowawczej od razu po przyjęciu do pracy. W takiej sytuacji, bowiem osoba kierująca komórką organizacyjną, w której jest on zatrudniony, nie miałaby możliwości, aby ocenić jego poziom przygotowania do wykonywania obowiązków na zajmowanym stanowisku.

Egzamin decyduje

Służba przygotowawcza kończy się egzaminem. Jego zakres, sposób przeprowadzenia oraz warunki zaliczenia egzaminu też określa dyrektor generalny urzędu. A wynik tego egzaminu ma decydujące znaczenie dla dalszego zatrudnienia danego pracownika w służbie cywilnej. Warunkiem otrzymania pierwszej pozytywnej ceny w tej służbie jest, bowiem m.in. pozytywne zaliczenie egzaminu kończącego służbę przygotowawczą.

A dopiero jej uzyskanie upoważnia kierującego komórką organizacyjną, w której pracownik jest zatrudniony, do wystąpienia do dyrektora generalnego urzędu o zawarcie z ocenionym pracownikiem umowy o pracę na czas nieokreślony. W przypadku, gdy pierwsza ocena pracownika będzie negatywna jego, wymieniony wcześniej, przełożony wnioskuje o niezawieranie z nim umowy o pracę na czas nieokreślony albo o rozwiązanie umowy o pracę na czas określony.

Zwolnieni w trybie grupowym

Nie wszystkie osoby podejmujące po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej będą zobowiązane odbyć służbę przygotowawczą. Ustawa o sc przewiduje dwa wyjątki. I tak, co do zasady z odbycia tej służby zwolnieni są wszyscy absolwenci Krajowej Szkoły Administracji Publicznej. Drugą grupą osób, która korzysta z takiego zwolnienia są osoby zatrudnionej na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej.

W trybie grypowym

Wszystkie wymienione wyżej osoby są nie tylko zwolnione z obowiązku odbycia służby przygotowawczej. Na mocy ustawy nie muszą przystępować też do kończącego tę służbę egzaminu, który mógłby wykazać, że posiadają wymaganą wiedzę i umiejętności, aby prawidłowo realizować zadania służby cywilnej. Jak uznał prof. Krzysztof Rączka (Ustawa o służbie cywilnej Komentarz Wydawnictwo LexsisNexis Warszawa 2010 r.) komentując zwolnienie absolwentów KSAP z obowiązku odbycia służby przygotowawczej i zdawania egzaminu ją kończącego, ustawa przyjmuje, że sam fakt ukończenia KSAP oznacza, że absolwenci tej szkoły pod względem fachowym predystynowani są do objęcia funkcji pracownika sc. Potwierdza to art. 46 usc zgodnie, z którym posiadanie przez absolwenta KSAP wiedzy, umiejętności i predyspozycji kierowniczych niezbędnych do wypełniania zadań służby cywilnej sprawdzane jest w toku kształcenia w tej szkole i potwierdzane dyplomem jej ukończenia.

Trudno z takim poglądem polemizować. Nie dotyczy to jednak drugiej grupy osób zwolnionych ze służby przygotowawczej oraz kończącego ją egzaminu, czyli osób zajmujących wyższe stanowiska w służbie cywilnej. Od 23 stycznia 2016 r. osoby te są, bowiem zatrudniane poza otwartym i konkurencyjnym naborem, (który sam w sobie był rodzajem sprawdzianu czy nadają się na zajmowane stanowisko). Obecnie ich powołanie zależy tylko od arbitralnej decyzji wskazanych w ustawie organów. Potwierdzenie przez nie swoich kompetencji do zajmowana stanowisk kierowniczych w administracji rządowej byłoby, zatem, jak się wydaje, jak najbardziej uzasadnione.

W trybie indywidualnym

Ustawa o sc daje także dyrektorowi generalnemu urzędu prawo do zwolnienia pracownika sc z odbycia służby przygotowawczej na umotywowany wniosek osoby kierującej komórką organizacyjną, w której pracownik jest zatrudniony. Oczywiście, jeśli uzna, że pracownik ten posiada wiedzę lub umiejętności na poziomie umożliwiającym mu należyte wykonywanie obowiązków służbowych.

Należy jednak zauważyć, że inaczej jak w przypadku regulacji dotyczących absolwentów KSAP oraz osób zajmujących wyższe stanowiska w sc zwolnienie będące skutkiem decyzji dyrektora generalnego nie rozciąga się na zwolnienie od obowiązku zdania egzaminu kończącego służbę przygotowawczą. Osoby zwolnione w trybie indywidulanym z obowiązku odbycia służby przygotowawczej przystępują, zatem do egzaminu kończącego tę służbę ze wszystkimi tego konsekwencjami.

Ważne

Służba przygotowawcza ma na celu teoretyczne i praktyczne przygotowanie pracownika podejmującego po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej do należytego wykonywania obowiązków służbowych.

podstawa prawna: Art. 36, art. 37, art. 38 ust.3, art. 52 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1345 ze zm.)

Bez zbędnych formalności

Do grupy osób korzystających ze zwolnienia należą osoby zatrudnione na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. Chodzi o:

- dyrektora generalnego urzędu,

- kierującego departamentem lub komórką równorzędną w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędzie ministra, urzędzie obsługującym przewodniczącego komitetu wchodzącego w skład Rady Ministrów, urzędzie centralnego organu administracji rządowej oraz kierującego wydziałem lub komórką równorzędną w urzędzie wojewódzkim, a także zastępcy tych osób,

- wojewódzkiego lekarza weterynarii i jego zastępcy,

- powiatowego lekarza weterynarii i jego zastępcy,

- kierującego komórką organizacyjną w Biurze Nasiennictwa Leśnego, a także zastępcy tej osoby.

Od 1 stycznia 2017 r. do stanowisk tych zaliczać się będą także stanowiska:

- dyrektora izby skarbowej i jego zastępcy,

- dyrektora Biura Krajowej Informacji Podatkowej i jego zastępcy,