Jak przyspieszyć innowacyjność

Polskie firmy, zwłaszcza średnie i mniejsze, mają trudność z wprowadzaniem innowacyjnych rozwiązań. Dlaczego tak się dzieje? Czy to kwestia kosztów? A może determinacji właścicieli i kadry zarządzającej? Czy są jeszcze inne przyczyny i w jaki sposób zmienić ten stan rzeczy? O tym rozmawiali goście „Rzeczpospolitej” podczas debaty „Innowacyjność w firmach – czy to się opłaca?”.

– Znaczna część badań pokazuje, że to duże firmy są motorami innowacyjności w Polsce – mówiła prof. Wioletta Mierzejewska z SGH. Jej zdaniem innowacyjność w wielkich firmach często wymaga zmian w strukturach przedsiębiorstwa i otwarcia się na podmioty bardzo małe, m.in. start-upy. – Powinniśmy mówić o całym ekosystemie innowacji oraz uzupełnianiu się małych i dużych przedsiębiorstw. Kiedy mówimy o innowacjach, nie tylko ważny jest pomysł, ale też jego komercjalizacja, a start-upy niekoniecznie mają na to fundusze. Ważny jest więc cały ekosystem – podkreśliła.

Deficyt współpracy

– Małe firmy potrafią być elementem budowania innowacji w firmach dużych – uzupełnił Piotr Mieczkowski, dyrektor zarządzający fundacji Digital Poland. – Duzi często dają przywództwo, ale jednak na dole robi to zwinna mała organizacja. A zdarza się, że te spółki są potem skupowane. Z tego powodu zresztą duże firmy amerykańskie dostają pozwy. Gdyż blokują rynek, skupując innowacje – uzupełnił.

– Są badania, które pokazują, gdzie jedną z determinant innowacyjności generalnie są różnego rodzaju formy aliansów – dodała prof. Mierzejewska. – I te alianse są zawierane właśnie często z małymi firmami, na przykład farmacja z firmami biotechnologicznymi.

Małgorzata Szczepańska, dyrektorka Departamentu Programów Wsparcia Innowacji i Rozwoju w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej, zwróciła jednak uwagę na trudności we współpracy między firmami w Polsce. – Moim zdaniem mamy dosyć duży deficyt współpracy – mówiła. – Tworzymy różne instrumenty i mechanizmy wsparcia, ale wymagają one współdziałania – między firmami dużymi, MŚP czy start-upami. Jednak główna dyskusja polega na tym: ale po co nam to? To jest rozumiane jako trudne.

Zdaniem dyr. Szczepańskiej widać to również w projektach międzynarodowych, które polegają na tworzeniu konsorcjów i na dobrej współpracy z partnerami zagranicznymi. Polskie firmy są zbyt mało aktywne pod tym względem. – To się poprawia, ale ciągle jesteśmy tam słabo obecni – dodała.

Najgorzej kwestia innowacyjności wygląda w polskich małych i średnich przedsiębiorstwach. Dlaczego? – Te firmy mogą napotykać różnego rodzaju bariery, z których podstawową jest chyba brak funduszy, a czasami być może brak odpowiednich ludzi, którzy będą w stanie o te fundusze skutecznie zabiegać – zauważył Krzysztof Maksymik, partner w firmie BDO.

– Przeglądałem kiedyś dane dotyczące innowacyjności w Polsce – dodał Wojciech Darłowski, członek zarządu beyond.pl. – Wynikało z nich, że 80 proc. firm chciałoby dotacji bezzwrotnych na innowacje. To świadczy, że te firmy boją się ryzyka, czyli boją się tego, czy nawet te skromne nakłady, które poniosą, przyniosą mi jakąś korzyść.

– Start-upy i duże podmioty mają innowacyjność we krwi – uzupełnił Michał Kanownik, prezes Związku Cyfrowa Polska. – Natomiast brakuje tego w MŚP, ten sektor nie bardzo ma świadome potrzeby w zakresie innowacyjności. Żyją na poletku komfortu, większości z nich jest dobrze. Śmiem twierdzić, że większość inwestycji innowacyjnych, których dzisiaj dokonują MŚP w Polsce, wynika nie z audytu potrzeb, ale z mody. W firmach z tego sektora brakuje właśnie kadr, tego lidera organizacyjnego, który by pociągnął innowacyjność w jednostce – dodał.

– Po prostu dla wielu małych i średnich firm rynek polski jest rynkiem wystarczającym – zauważyła dyr. Szczepańska. – A przecież Unia Europejska daje olbrzymie możliwości kooperacji i współpracy. Wydaje mi się, że to się zmienia, bo polskie MŚP, które muszą właśnie kooperować z międzynarodowymi firmami, jednak trochę są popychane przez regulacje, przez wymogi, które są stawiane dużym podmiotom – dodała.

Czy jednak nie jest tak, że wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań będzie konieczne i będzie się wiązało na przykład z kwestią wiarygodności dla partnerów biznesowych, chociażby w zakresie cyberbezpieczeństwa?

– Trwa wyścig między światem IT i cyberprzestępcami – mówił Wojciech Darłowski. – Ale często firmy muszą się dopiero przekonać na własnej skórze, jak groźne mogą być ataki. I wtedy rozbudowują zabezpieczenia, świadome, że po raz drugi takiego ataku mogą nie przeżyć.

– Wydatki na cyberbezpieczeństwo są traktowane jako koszt – dodał Michał Kanownik. – Firmy mają duży problem ze zrozumieniem, że to inwestycja w przyszłość, w bezpieczeństwo linii produkcyjnych, danych klientów. Zgadzam się, że jest to bardzo ciężkie do wytłumaczenia biznesowi.

Wykreowane projekty

Według prof. Mierzejewskiej problem jest jeszcze szerszy: – Rankingi Komisji Europejskiej wskazują, że polskie przedsiębiorstwa wdrażają innowacje reaktywnie, nie proaktywnie. Jeżeli widzę, że pojawia się jakiś trend, do którego muszę się dostosować, nie antycypować – zauważyła.

Jednak zdaniem Piotra Mieczkowskiego przynajmniej w przypadku start-upów trzeba pamiętać o dosyć specyficznym traktowaniu polskiego rynku przez fundusze venture capital. – Jak popatrzymy, w co inwestują u nas, to widać zupełnie inne proporcje niż w Europie. U nas jest więcej tradycyjnych biznesów e-commerce, czyli w sumie prostego handlu. Natomiast w przypadku bardziej ambitnych projektów zainteresowanie naszych funduszy VC słabnie. Ten sam projekt, który u nas odbija się od funduszy, za granicą szybko potrafi zdobyć finansowanie – stwierdził.

W przypadku MŚP widać również, że przedsiębiorcy często nie wiedzą, w jaki sposób zdobyć finansowanie na innowacje. – To jest według mnie bardzo poważna bariera – mówiła prof. Mierzejewska. – Ci, którzy doradzają w pozyskiwaniu finansowania, często nie rozumieją biznesu tego przedsiębiorstwa – dodał Wojciech Darłowski.

Według Michała Kanownika firmom także brakuje zrozumienia wewnętrznych potrzeb dotyczących innowacji. Potwierdzała to dyr. Małgorzata Szczepańska: – Firmy nie do końca wiedzą, czego by chciały. Czasami ich projekty są wykreowane, nie odnoszą się do potrzeb. Zidentyfikowaliśmy ten brak świadomości i uruchomiliśmy Innovation Coach, który służy pomocą małym firmom – mówiła.

Cyfryzacja bez efektu

A czy firmy potrzebują bodźców regulacyjnych, które wymuszałyby aktywność innowacyjną?

– Nie wymuszać, tylko zachęcać – zaprotestowała prof. Mierzejewska. – Jest taka hipoteza Portera, która mówi, że wprowadzanie restrykcyjnej polityki ma przymuszać firmy do innowacyjności. Ona jest bardzo mocno dyskutowana i nie do końca potwierdzona – stwierdziła. – Uważam, że wymuszanie przez regulacje może doprowadzić do przeregulowania. Przeregulowana gospodarka nie jest niczym dobrym dla firmy. Więc raczej wolałabym zachęcać, raczej stymulować, niż wymuszać – dodała dyr. Szczepańska.

– Mieliśmy już taką sytuację, że pandemia przymusiła przedsiębiorców do cyfryzacji. Tylko że oni się stali nieefektywnie cyfrowi – zauważył Michał Kanownik. Co to znaczy? – Raporty po covidzie wskazywały, że stosunkowo niewiele firm stało się firmami cyfrowymi w sposób trwały – mówiła dyr. Szczepańska. – To była taka cyfryzacja doraźna, mało przejmowano się tym, czy to jest efektywne i bezpieczne. Czy rozwiązanie da się rozwijać po pandemii – stwierdził Michał Kanownik.

Czy rozwiązania podatkowe, ulgi są dobrym elementem wspomagającym innowacje? – To jest tak, że nawet jeśli jakaś firma nie jest przekonana o własnej innowacyjności, zawsze może przyjść doradca i stwierdzić, że rozwiązanie stworzone przez firmowego informatyka jest innowacyjne – mówił Krzysztof Maksymik. – A zatem możecie skorzystać podatkowo. Wolałbym, żeby takiego naciągania nie było. Z drugiej strony pewnie dobrze, że takie narzędzie istnieje i jednak pomaga wielu firmom. Natomiast warto się zastanowić, czy jest ono najlepsze – dodał.

– System wsparcia powinien być spójny – zauważył Wojciech Darłowski. – I pokazywać na tyle duże korzyści, żeby firmy same były zainteresowane zmienianiem biznesu. Ale tego nie sprawi jedna wąska ulga podatkowa.