Pracownicy lotnictwa, portów morskich, hutnicy oraz dziennikarze, aby uzyskać wcześniejszą emeryturę z tytułu wykonywania swojej pracy, muszą osiągnąć wymagany wiek emerytalny w czasie zatrudnienia przy takiej pracy bądź w czasie innej pracy, do której wykonywania ich skierowano.
Przyznanie wcześniejszej emerytury z tytułu wykonywania prac wymienionych w wykazie B uzależnione jest również, co oczywiste, od udowodnienia odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego (dla mężczyzn 25 lat – zasady ustalania tego stażu).
Trzeba też mieć wymagany okres zatrudnienia w szczególnych warunkach, który wynosi:
Osoby, które chcą przejść na emeryturę z tytułu wykonywania prac wymienionych w wykazie B, nie mają możliwości doliczenia do wymaganego stażu pracy „szczególnej” okresów wykonywania innego zatrudnienia
(np. pracy na kolei czy też służby).
Nie można również doliczyć okresów wykonywania prac wymienionych w wykazie A. W tym przypadku liczą się bowiem tylko i wyłącznie okresy zatrudnienia przy pracach z wykazu B.
Pracownicy zatrudnieni przy pracach z wykazu B mogą nie spełniać warunków przyznania emerytury przewidzianych dla osób wykonujących takie prace. Nie musi to jednak oznaczać, że nie nabędą w ogóle prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Mogą oni bowiem uzyskać wcześniejsze uprawnienia emerytalne na zasadach przewidzianych dla pracowników zatrudnionych przy pracach wymienionych w wykazie A.
Warunki te przewidują bowiem możliwość doliczenia okresów wykonywania prac z wykazu B. Emerytura z tytułu wykonywania takich prac przysługuje wówczas mężczyznom po ukończeniu 60 lat.
Przykład
Ubezpieczony (urodzony 10 czerwca 1948 r.) udowodnił 11 lat pracy hutniczej wymienionej w dziale III wykazu B (przy obsłudze pieców koksowniczych).
Oprócz tego przepracował pięć lat w transporcie jako kierowca autobusu PKS (praca wymieniona w wykazie A). Wiek wymagany do przyznania emerytury przewidzianej dla pracowników zatrudnionych przy pracach z wykazu B (55 lat) ukończył w 2003 r. w czasie zatrudnienia w hutnictwie.
Niedługo po tym zgłosił wniosek o wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach. ZUS odmówił przyznania tego świadczenia ze względu na brak 15 lat pracy w wykazie B.
Przy ustalaniu tego stażu nie zaliczył bowiem 5-letniego okresu pracy w transporcie. W 2008 r., po ukończeniu 60 lat, ubezpieczony ponownie wystąpił z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę. ZUS przyznał wówczas świadczenie, gdyż do okresu pracy wymienionej w wykazie A doliczył okres zatrudnienia z wykazu B.
Przykład
Ubezpieczony (urodzony 12 grudnia 1948 r.) ukończył 60 lat w grudniu 2008 r. Udowodnił 26-letni staż ubezpieczeniowy, w tym 15 lat pracy w szczególnych warunkach w lotnictwie, wymienionej w dziale I wykazu B.
Stosunek pracy „szczególnej” rozwiązał jednak kilka miesięcy przed ukończeniem wspomnianego wieku (w marcu 2008 r.). Tym samym ubezpieczony nie spełnił warunku osiągnięcia wieku emerytalnego w czasie wykonywania prac określonych w dziale I wykazu B lub w czasie zatrudnienia, do którego został skierowany po zwolnieniu z takiej pracy.
Może natomiast przejść na wcześniejszą emeryturę z tytułu prac wymienionych w wykazie A (przy zaliczeniu zatrudnienia z wykazu B), gdzie wspomniany warunek nie jest wymagany.
Dla zatrudnionych w szczególnym charakterze
Możliwość nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych mają również pracownicy zatrudnieni w szczególnym charakterze.
Podobnie jak osoby pracujące w szczególnych warunkach, muszą ukończyć wymagany wiek, a także posiadać długi staż ubezpieczeniowy oraz odpowiedni okres pracy „szczególnej”.
Kategorie pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uprawnionych do uzyskania wcześniejszej emerytury wymienia ustawa emerytalna. Należą do nich:
Warunki uzyskania wcześniejszej emerytury przez osoby zatrudnione w szczególnym charakterze zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego. Pierwszym z nich jest ukończenie obniżonego wieku emerytalnego. Jest on zróżnicowany w zależności od rodzaju pracy w szczególnym charakterze.
Dla mężczyzn wiek ten wynosi od 45 do 60 lat. Pozostałe warunki są już jednakowe dla wszystkich kategorii pracowników. Wymagany staż ubezpieczeniowy wynosi dla mężczyzn co najmniej 25 lat, natomiast minimalny okres pracy w szczególnym charakterze – 15 lat.
Od niektórych kategorii pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze przepisy wymagają dodatkowego warunku dotyczącego okresu, w jakim należy ukończyć wcześniejszy wiek emerytalny. Przykładowo funkcjonariusz pożarnictwa wiek ten musi osiągnąć w czasie pełnienia służby albo w czasie zatrudnienia wykonywanego po zwolnieniu z tej służby.
Ustalenie okresu pracy
ZUS ustala wymagany okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze według pewnych zasad.
Pierwsza z nich dotyczy sposobu wykonywania pracy „szczególnej”. ZUS zalicza tylko takie okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, gdy było ono wykonywane w ramach stosunku pracy lub stosunku służby.Oznacza to, że umowa-zlecenie, umowa o dzieło czy inna umowa cywilnoprawna nie wystarczy do uznania takiej pracy. To samo dotyczy wykonywania pracy „szczególnej” w ramach działalności gospodarczej.
Druga zasada dotyczy stałości oraz wymiaru pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przepisy przewidują, że praca ta musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Tak więc okresy, w których pracownik świadczył pracę w niższym wymiarze czasu pracy (np. na pół etatu), nie mogą być zaliczone przez ZUS do stażu pracy „szczególnej”.
Oznacza to również, że nie może być zaliczona praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, która nie miała charakteru stałości. A do takiej można zaliczyć np. świadczenie w niektórych dniach (częściach dnia) pracy „szczególnej” oraz wykonywanie przez pozostały okres czasu innego rodzaju obowiązków.
Trzecia zasada pozwala uwzględniać w wymaganym stażu pracy „szczególnej” wyłącznie okresy faktycznego wykonywania tej pracy oraz okresy przebywania na urlopie wypoczynkowym.
Nie mogą być więc zaliczone do tego stażu okresy niewykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy lub świadczenie rehabilitacyjne. To samo dotyczy okresów urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego oraz służby wojskowej.
Praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, aby mogła być zaliczona przez ZUS przy ustalaniu wcześniejszych uprawnień emerytalnych, musi być wykonywana na pełny etat.
Przykład
Ubezpieczony (urodzony w sierpniu 1948 r.) zgłosił wniosek o wcześniejszą emeryturę. Przez 11 lat był on zatrudniony w firmie transportowej jako kierowca samochodu ciężarowego (praca wymieniona w dziale VIII wykazu A).
Z końcem 2005 r. rozwiązał jednak stosunek pracy i założył własną jednoosobową firmę transportową. Ponieważ w czasie wykonywania tej działalności nie pozostawał w zatrudnieniu, ZUS nie mógł zaliczyć okresu jej wykonywania do wymaganego 15-letniego stażu pracy „szczególnej”.
Przykład
Ubezpieczony (urodzony w październiku 1947 r.) przez 14 lat był zatrudniony w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy.
Przez kolejne trzy lata wykonywał to samo zatrudnienie, ale jedynie na pół etatu. Ustalając wymagany okres wykonywania pracy „szczególnej”, ZUS nie uwzględni zatrudnienia wykonywanego w wymiarze niższym niż pełny etat.
Przykład
Ubezpieczony (urodzony w marcu 1948 r.), w marcu 2011 r. zgłosił wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury. Ogółem udowodnił 26-letni staż ubezpieczeniowy. Przez 15 lat pozostawał w stosunku pracy, wykonując zatrudnienie w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A.
W tym czasie łącznie przez dziesięć miesięcy przebywał na zwolnieniach lekarskich, pobierając najpierw wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, a następnie zasiłek chorobowy.
Ponadto przez pół roku korzystał z urlopu bezpłatnego. Ustalając wymagany do przyznania emerytury 15-letni staż zatrudnienia w szczególnych warunkach, ZUS nie zaliczył okresów niewykonywania takiej pracy. W związku z tym ubezpieczony nie nabył uprawnień do wcześniejszej emerytury.
PRACE WYMIENIONE W WYKAZIE A
UPRAWNIAJĄCE DO PRZEJŚCIA NA WCZEŚNIEJSZĄ EMERYTURĘ
(WYBRANE)
Dział I. W górnictwie
- Prace pod ziemią
Dział II. W energetyce
- Prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych
Dział III. W hutnictwie i przemyśle metalowym
- Prace w spiekalniach rud i przy wielkich piecach
- Prace w stalowniach
- Prace w walcowniach, ciągarniach, prasowniach, młotowniach oraz przy produkcji elementów dla kolejnictwa
- Prace przy produkcji węglików spiekanych, elektrod, rud i walczaków oraz żelazostopów
- Prace przy odlewaniu staliwa, żeliwa, metali nieżelaznych i rur
- Prace przy produkcji tlenku cynku i cynku
- Prace przy produkcji oraz przetwórstwie ołowiu i kadmu
- Prace przy produkcji miedzi i odzysku metali
- Prace przy przeróbce plastycznej metali
- Prace w hutnictwie żelazoniklu
- Prace przy wzbogacaniu mechanicznym i flotacji rud metali
- Prace w koksochemii
- Prace różne w hutnictwie i w przemyśle metalowym
Dział IV. W chemii
- Prace przy produkcji m.in.: chlorowców i związków chlorowcopochodnych nieorganicznych, kwasów nieorganicznych, bezwodników kwasów i ich związków, sody i innych węglanów, kredy
- Prace przy wydobywaniu, produkcji i obróbce siarki oraz produkcji nieorganicznych i organicznych związków siarki
- Prace przy mieleniu pigmentów, półproduktów i surowców mineralnych do produkcji barwników, pigmentów i farb
- Prace przy termicznej obróbce węgla oraz przetwórstwie produktów otrzymywanych w tych procesach
- Prace przy wytwarzaniu i oczyszczaniu gazu syntezowego oraz produkcji amoniaku i metanolu
- Prace przy przetwórstwie związków aromatycznych
- Prace przy utylizacji oraz niszczeniu odpadów chemicznych i biologicznych
- Prace antykorozyjne i termoizolacyjne urządzeń i instalacji technologicznych
- Prace magazynowe, załadunkowe, rozładunkowe, transport oraz konfekcjonowanie surowców, półproduktów i wyrobów gotowych – pylistych, toksycznych, żrących, parzących i wybuchowych
- Prace przy wytwarzaniu elementów szklanych do aparatury chemicznej
- Prace ratowników ratownictwa chemicznego
Dział V. W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych
- Prace wodno-kanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach
- Prace przy budowie oraz remoncie chłodni kominowych i kominów przemysłowych
- Prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych
- Prace zbrojarskie, betoniarskie, cykliniarskie, dekarskie, kamieniarskie
- Prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości
- Prace malarskie konstrukcji na wysokości
- Prace palaczy pieców do wypalania i palaczy suszarń
- Prace przy wypalaniu, ściąganiu i mieleniu dolomitu oraz przygotowaniu masy dolomitowej
- Prace przy produkcji m.in.: materiałów ogniotrwałych
Dział VI. W leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym
- Prace drwali
- Obsługa urządzeń do mechanicznego rozdrabniania drewna
- Impregnowanie drewna
- Prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne
- Politurowanie ręczne
- Produkcja masy zapałczanej zawierającej fosfor
- Rozdrabnianie gliny i kaolinu do produkcji ołówków
- Wyładowywanie dyfuzorów przy ekstrakcji garbników
- Roztwarzanie surowców włóknistych metodą siarczanową i siarczynową w oddziałach warzelni
- Hydrotermiczna obróbka drewna
Dział VII. W przemyśle lekkim
- Obróbka surowców włókienniczych i ich przędzenie
- Oczyszczanie i ostrzenie walców zgrzeblarek
- Odlewanie m.in. ołowianek
- Prace przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych
- Prace na oddziałach filców i wyrobów kapeluszniczych
- Prace na oddziałach płyt i kształtek tapicerskich oraz impregnacja wyrobów technicznych
- Produkcja tkanin powlekanych, gumowanych i wyrobów z tych tkanin
- Obsługa urządzeń do prasowania, klejenia i wykrawania wyrobów w przemyśle odzieżowym
- Prace wykonywane w zakładach przetwarzających azbest
- Prace w magazynach skór surowych (garbarnie, skup)
- Prace przy garbowaniu i wykańczaniu skór
- Produkcja spodów obuwniczych
- Prace przy przygotowywaniu klejów toksycznych
- Przetwórstwo i utylizacja odpadów z tworzyw sztucznych, włókienniczych, skórzanych i makulatury
Dział VIII. W transporcie
- Ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe
- Prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony
- Prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych
- Prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej
- Prace na statkach żeglugi śródlądowej
- Prace na jednostkach pływających w portach morskich i w stoczniach morskich
- Prace przy regeneracji paliw płynnych i oczyszczaniu wód balastowych na statkach
- Prace rybaków morskich
- Cumowanie statków
- Prace przeładunkowe w portach i stoczniach
- Prace na statkach żeglugi powietrznej oraz prace związane z bezpośrednią obsługą samolotów na płycie lotniska.
- Prace konduktorów wagonów sypialnych
- Prace czyścicieli palenisk, popielników i dymnic parowozowych
- Prace ratownicze brzegowych stacji ratownictwa morskiego, wykonywane na jednostkach pływających oraz z lądu
Dział VIII. W łączności
- Prace radiotelegrafistów, radiotelefonistów, telegrafistów i teletypistów oraz radiooperatorów kontroli emisji radiowej
- Prace telefonistek central międzymiastowych i miejscowych w urzędach pocztowo-telekomunikacyjnych
- Montaż, konserwacja i remont linii kablowych
- Pracownicy poczt ruchomych
- Prace doręczycieli przesyłek pocztowych
Dział IX. W gospodarce komunalnej
- Prace w kanałach ściekowych
- Oczyszczanie ścieków i filtrów otwartych
- Prace przy wywozie nieczystości
- Prace asfalciarzy
Dział X. W rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym
- Prace przy zakładaniu urządzeń melioracyjnych
- Prace rybaków jeziorowych
- Prace w fabrykach tytoniu
- Obsługa komór fermentacyjnych oraz prażarek w przemyśle tytoniowym
- Zapakowywanie i rozpakowywanie liści tytoniu
- Produkcja suchego lodu
- Prace w chłodniach składowych
- Prace wykonywane bezpośrednio przy uboju zwierząt
- Prace wykonywane bezpośrednio przy utylizacji surowców zwierzęcych
- Prace przy wytwarzaniu m.in. mąki, kasz, płatków
Dział XI. W przemyśle poligraficznym
- Produkcja oraz obróbka materiału zecerskiego
- Bezpośrednia obsługa aparatów reprodukcyjnych w drukarniach
Dział XII. W służbie zdrowia i opiece społecznej
- Prace na oddziałach intensywnej opieki medycznej
- Prace w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych oraz prace lekarzy stomatologów.
- Prace w prosektoriach
- Prace w domach pomocy społecznej dla nieuleczalnie i przewlekle chorych
Dział XIII. W zespołach formujących szkło
- Formowanie i walcowanie szkła płaskiego,
- Układanie wyrobów szklanych
- Prostowanie płyt szklanych
- Wytrawianie wyrobów szklanych
- Przetwórstwo włókna szklanego
- Obróbka płomieniowa szkła
Dział XIV. Prace różne
- Prace wykonywane w warunkach zwiększonego lub zmniejszonego ciśnienia
- Prace ekip dezynfekcyjnych
- Prace stroicieli instrumentów muzycznych
- Bezpośrednia obsługa stacji sprężarek
- Prace w suszarniach z zastosowaniem podgrzewania
- Prace przy naprawie pomp wtryskowych
- Obsługa urządzeń i narzędzi wibracyjnych lub udarowych
- Prace przy szlifowaniu wyrobów ze szkła
- Prace ratowników górskich
- Prace funkcjonariuszy pożarnictwa
WARUNKI DO UZYSKANIA WCZEŚNIEJSZEJ EMERYTURY PRZEZ OSOBY WYKONUJĄCE PRACĘ W SZCZEGÓLNYCH WARUNKACH WYMIENIONE W WYKAZIE B
zobacz TABELĘ
Zobacz pozostałe artykuły w Kodeksie emerytalnym
