Nie każde zwolnienie funkcjonariusza ze służby będzie dyskryminacją

Przejawem trwałości stosunku służbowego jest wymienienie w ustawach pragmatycznych (a więc określających prawa i obowiązki funkcjonariuszy poszczególnych służb) wszystkich sytuacji, w których funkcjonariusza można lub trzeba zwolnić ze służby. Przełożeni nie mają tu więc takiej swobody jak w przypadku pracowników cywilnych. Jeśli chcą zwolnić funkcjonariusza, mogą to zrobić tylko wtedy, gdy są w stanie zastosować jedną z wymienionych w ustawie podstaw prawnych zwolnienia. Wprawdzie niektóre z nich mają dość ogólny charakter (pisaliśmy o tym w dwóch ostatnich numerach dodatku „Administracja"), nie zmienia to jednak faktu, że przy zwolnieniu funkcjonariusza ze służby przełożony musi wskazać konkretny przepis ustawy, który takie zwolnienie uzasadnia.

Jedną z takich fakultatywnych przyczyn uzasadniających wysłanie funkcjonariusza do cywila jest nabycie przez niego uprawnień emerytalnych. Inaczej więc niż to jest w przypadku pracowników cywilnych, uzasadnienie zwolnienia tylko i wyłącznie uzyskaniem prawa do emerytury nie będzie w przypadku funkcjonariuszy uznane za dyskryminację w zatrudnieniu.

Idea ta sama, wykonanie inne

W większości służb podstawą do zwolnienia funkcjonariusza ze służby może być nabycie przez niego prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej. Tak stanowi np. art. 41 ust. 2 pkt 4 ustawy o policji (dalej uop). Podobnie jest w ustawie o:

- Straży Granicznej (art. 45 ust. 2 pkt 4), dalej usg,

- Państwowej Straży Pożarnej (art. 43 ust. 3 pkt 3), dalej usp,

- BOR (art. 35 ust. 2 pkt 4), dalej ubor.

Trochę inaczej tę podstawę zwolnienia ujęto w ustawie o Służbie Więziennej (art. 96 ust. 2 pkt 3), dalej usw. Tam do zwolnienia funkcjonariusza dojść może w przypadku osiągnięcia przez niego 30-letniego stażu służby w Służbie Więziennej.

Jednak już rozwiązania dotyczące zwolnień funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu w przypadku nabycia przez nich prawa do emerytury dzięki innej konstrukcji przepisu są dla nich korzystniejsze. Wprawdzie oni także w takiej sytuacji mogą być zwolnieni, ale tylko wtedy, gdy nabędą prawo do emerytury w pełnym wymiarze. Tak stanowi art. 60 ust. 2 pkt. 4 ustawy o ABW i AW, dalej uabw. Podobnie jest w ustawie o CBA (art. 64 ust. 2 pkt. 4), dalej ucba, oraz w ustawie o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego ( art. 19 ust. 2 pkt 5), dalej uskw.

Pełna emerytura nie dla wszystkich

Mimo że teoretycznie oba te zapisy powinny znaczyć to samo, tak nie jest i funkcjonariusze zwalniani ze względu na nabycie praw do emerytury z tytułu osiągnięcia 30-letniej wysługi emerytalnej wcale nie muszą mieć prawa do pełnego świadczenia, czyli co do zasady emerytury w wysokości 75 proc. ostatniego uposażenia. Oczywiście gdyby faktycznie pełnili służbę przez cały ten okres, emeryturę w pełnej wysokości mieliby zagwarantowaną już po 28,5 roku. Każdy rok służby to 2,6 proc. podstawy wymiaru. Jednak w wysłudze emerytalnej uwzględnia się także inne okresy: składkowe i nieskładkowe, których znaczenie przy wyliczaniu wysokości świadczenia jest różne (>patrz ramka).

Jakie to ma znaczenie? Dla funkcjonariuszy duże. Oprócz niższego świadczenia emerytalnego, jakie zwolniony funkcjonariusz będzie dostawał, kwestia mniejszej niż 75 proc. podstawy wymiaru emerytury oznacza, że chcąc mieć ją w pełnej wysokości, będzie musiał już po zakończeniu służby „dopracować" brakujące procenty. A do tego czasu obowiązywać go będą limity zarobkowania ustalone w ustawie z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 667 ze zm.), dalej ustawa emerytalna. Zgodnie bowiem z art. 41 tej ustawy dopiero osoby, których emerytura stanowi 75 proc. podstawy jej wymiaru bez uwzględnienia podwyższenia z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą, mogą zarabiać bez ograniczeń. Co oznacza, że bez względu na wysokość osiąganych przez nich przychodów ich emerytura nie jest ani zmniejszana, ani zawieszana.

Trudno się domyślić, dlaczego jednym funkcjonariuszom ustawodawca zagwarantował możliwość wypracowania pełnego świadczenia emerytalnego, a innym nie.

Wiek może być przyczyną zwolnienia...

Dwie spośród wymienionych wcześniej formacji, oprócz zwolnień swoich funkcjonariuszy ze względu na nabycie przez nich prawa do emerytury, mogą też zwalniać ich ze względu na wiek. Są to Straż Graniczna i Biuro Ochrony Rządu.

Zgodnie bowiem z art. 45 ust. 2 pkt 12 ustawy o Straży Granicznej funkcjonariusza tej służby można zwolnić w przypadku osiągnięcia wieku:

- 55 lat – w korpusie szeregowych, podoficerów i chorążych,

- w korpusie oficerów:

- 58 lat – do stopnia pułkownika SG (komandora SG),

- 60 lat – w stopniu generała brygady SG i generała dywizji SG (kontradmirała SG i wiceadmirała SG).

I jest to niezależna od zwolnienia na wysługę emerytalną podstawa zwolnienia, co oznacza, że nawet nieposiadający prawa do emerytury funkcjonariusz, co jest możliwe w przypadku późnego wstąpienia do danej formacji, może zostać zwolniony ze służby, jeśli taka będzie wola jego przełożonych. Jest to bowiem fakultatywna przesłanka zwolnienia, która może, ale nie musi, być przez przełożonych wykorzystana.

Jak widać, zdaniem ustawodawcy osiągnięcie określonego w przepisach wieku przez funkcjonariuszy tej formacji może uniemożliwiać im dalsze pełnienie służby. Nie wdając się w rozważania o słuszności tego założenia, zastanawiające jest tylko, że ocenę funkcjonariusza pod tym kątem przeprowadza arbitralnie jego przełożony, który nie musi się tu posiłkować np. orzeczeniem komisji lekarskiej ani żadnymi bardziej wymiernymi niż jego wewnętrzne przekonanie okolicznościami.

...a czasem nawet musi

Jeszcze bardziej restrykcyjnie do wieku swoich funkcjonariuszy podchodzi BOR. Zgodnie z art. 35 ust. 1 pkt 7 ubor osiągnięcie przez któregokolwiek z nich wskazanych w ustawie lat zmusza przełożonych do rozwiązania z nim stosunku służbowego. Ustawa posługuje się bowiem sformułowaniem: funkcjonariusza zwalnia się ze służby w przypadku osiągnięcia wieku:

- 55 lat – przez podoficera, chorążego i oficera młodszego,

- 58 lat – przez oficera starszego,

- 60 lat – przez generała.

W tym przypadku więc o zakończeniu trwania stosunku służbowego decyduje sam ustawodawca, uznając najwidoczniej, że w określonym wieku funkcjonariusz do pełnienia służby już się nie nadaje.

I znów nie oceniając, czy miał rację, trzeba zauważyć, że takich przepisów nie ma w innych służbach mundurowych, nawet w ustawie o Państwowej Straży Pożarnej, która ze względu na trudne warunki pełnienia służby najbardziej chyba – jak się wydaje – uzasadniałaby wprowadzenie takich ograniczeń wiekowych. Ale to nie wszystkie różnice między poszczególnymi formacjami.

Choroba chroni tylko niektórych

Niektóre z tych formacji ustanawiają dla zwalnianych ze względu na osiągnięcie określonej wysługi emerytalnej funkcjonariuszy tzw. okres ochronny. Zgodnie np. z art. 43 ust. 1 uop zwolnienie policjanta ze służby na takiej podstawie nie może nastąpić przed upływem 12 miesięcy od dnia zaprzestania służby z powodu choroby, chyba że policjant zgłosi pisemnie wystąpienie ze służby. Identyczny przepis znajdziemy też w ustawie o: SG (art. 47), PSP (art. 45 ust. 1 ), ABW i AW (art. 63 ust. 1), BOR (art. 37 ust. 1) i SKW i SWW (art. 22). Powyższe oznacza, że przebywający na zwolnieniu lekarskim funkcjonariusz nie musi się martwić, że zostanie zwolniony niezwłocznie po osiągnięciu wysługi emerytalnej.

Jak liczyć ten czas? Wyjaśnia to tylko ustawa o Straży Granicznej. Zgodnie z art. 47 usg do okresów choroby stanowiących przyczynę zaprzestania służby wlicza się poprzednie okresy choroby stanowiące przyczynę zaprzestania służby, jeżeli przerwa między kolejnymi okresami nie przekraczała 60 dni. Poza tym ustawa ta stanowi, że wykonanie decyzji o zwolnieniu funkcjonariusza ze służby ulega wstrzymaniu do dnia następującego po ostatnim dniu choroby, nie dłużej jednak niż do dnia następującego po upływie 12 miesięcy. Co ciekawe, choroba chroni także funkcjonariusza BOR przed zwolnieniem go ze względu na osiągnięty przez niego wiek (zwolnienie obligatoryjne). Z takiej ochrony nie korzysta już jednak zwalniany z tej samej przyczyny funkcjonariusz SG (zwolnienie fakultatywne).

CBA i SW inaczej

Choroba funkcjonariusza CBA i SW nie uniemożliwi jego zwolnienie z tytułu nabycia prawa do emerytury i osiągnięcia wskazanej wysługi emerytalnej. Służba Więzienna wypracowała jednak inny model. O planowanym zwolnieniu funkcjonariusza ze służby z wymienionej wyżej przyczyny uprzedza się na piśmie funkcjonariusza co najmniej sześć miesięcy przed terminem jego zwolnienia (art. 96 ust. 5 usw). W takiej sytuacji funkcjonariusz nie jest przynajmniej zaskakiwany decyzją swoich przełożonych. To jedyny taki przypadek w służbach mundurowych.

W związku z tym, że w formacjach mundurowych stosunku służbowego się nie wypowiada, nie funkcjonuje tu tak dobrze znany w zatrudnieniu pracowniczym okres wypowiedzenia. Termin odejścia funkcjonariusza do cywila określa przełożony w swojej decyzji o jego zwolnieniu.

Macierzyństwo też chroni

Oprócz choroby stosunek służbowy funkcjonariusza chroniony jest także w okresie ciąży i korzystania przez niego z wymienionych w poszczególnych ustawach pragmatycznych uprawnień rodzicielskich. I tak policjanta nie można zwolnić ze służby w okresie ciąży, w czasie urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu rodzicielskiego lub urlopu wychowawczego, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 41 ust. 1 pkt 3 i 4 oraz ust. 2 pkt 2, 3, 5 i 6. Oznacza to, że zwolnienie w tym okresie nie jest możliwe z powodu nabycia przez funkcjonariusza prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30-letniej wysługi emerytalnej. I nie jest to taka absurdalna ochrona, jak mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka.

Wprawdzie rzeczywiście nieczęsto osoba posiadająca 30-letnią wysługę emerytalną będzie korzystać z urlopu macierzyńskiego, choć i to się zdarza. Przypomnijmy – z uprawnień rodzicielskich korzystać mogą funkcjonariusze obu płci. Ale już korzystanie z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (urlop adopcyjny) nie jest już tak powiązane z wiekiem funkcjonariusza. Podobnie urlop wychowawczy przysługujący na niepełnosprawne dziecko, z którego rodzic może skorzystać aż do ukończenia przez nie 18. roku życia. Podobna ochrona stosunku służbowego dotyczy także funkcjonariuszy innych służb, w tym: SG (art. 48 ust. 1), PSP (art. 46), ABW i AW (art. 64), SW (art. 108), BOR (art. 35),SKW i SWW (art. 23).

Zachowanie prawa do uposażenia

W przypadku funkcjonariusza CBA korzystanie przez niego z wymienionych uprawnień nie jest przeszkodą w rozwiązaniu z nim stosunku służbowego z powodu nabycia przez niego prawa do emerytury w pełnym wymiarze. Jednak w przypadku zwolnienia funkcjonariusza ze służby z tego powodu w okresie ciąży czy w czasie korzystania przez niego z urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego lub urlopu rodzicielskiego funkcjonariuszowi do końca okresu ciąży oraz trwania wymienionego urlopu przysługuje normalne uposażenie. Tak wynika z art. 68 ustawy o CBA. Natomiast jeśli do takiego zwolnienia dojdzie w okresie urlopu wychowawczego, zwolnionemu funkcjonariuszowi przysługują do końca okresu, na który ten urlop został udzielony:

- świadczenie pieniężne, wypłacane na zasadach obowiązujących przy wypłacaniu zasiłku wychowawczego;

- inne uprawnienia przewidziane dla zwalnianych z pracy w czasie urlopu wychowawczego z przyczyn niedotyczących pracowników.

Uprzywilejowana podstawa zwolnienia

Na zakończenie warto podkreślić, że skorzystanie przez przełożonych z tej, a nie innej podstawy zwolnienia funkcjonariusza ze służby może być dla niego korzystne, przynajmniej finansowo.

Zgodnie bowiem z art. 117 ustawy o policji policjantowi w służbie stałej, zwolnionemu ze służby m.in. na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 4 (z powodu nabycia prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej) wypłaca się co miesiąc przez okres roku po zwolnieniu ze służby świadczenie pieniężne w wysokości odpowiadającej uposażeniu zasadniczemu wraz z dodatkami o charakterze stałym, pobieranymi na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym, chyba że policjant zamiast tego będzie wolał otrzymywać emeryturę. Co wydaje się jednak mało prawdopodobne, zważywszy że uposażenie wypłacane jest w wysokości 100 proc., a emerytura nie.

Podobne rozwiązanie funkcjonuje w ustawie o:

- SG (art. 121),

- PSP (art. 101),

- ABW i AW (132),

- SW (art.102),

- BOR (art. 105),

- SKW i SWW (art. 92).

Tylko w CBA tego typu świadczenie nie przysługuje każdemu funkcjonariuszowi zwolnionemu z powodu nabycia prawa do emerytury w pełnym wymiarze. Zgodnie z art. 99 ust. 3 ucba funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby na podstawie art. 64 ust. 2 pkt 4 ucba, który z powodu nadal trwającej choroby nie może podjąć zatrudnienia, wypłaca się co miesiąc świadczenie pieniężne (w wysokości odpowiadającej uposażeniu należnemu na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym albo w ostatnim dniu pozostawania w dyspozycji szefa CBA) przez okres choroby, nie dłużej jednak niż przez trzy miesiące, chyba że wcześniej właściwa komisja lekarska wyda orzeczenie o inwalidztwie stanowiące podstawę do ustalenia prawa do renty inwalidzkiej.

podstawa prawna: Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o policji (tekst jedn. DzU z 2011 nr 287, poz. 1687 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1402 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1340 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1415 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 29, poz. 154 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1411 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 170 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 1106 ze zm.).

Wysokość emerytury mundurowej

Emerytura dla funkcjonariusza, który pozostawał w służbie przed 2 stycznia 1999 r., wynosi 40 proc. podstawy jej wymiaru za 15 lat służby i wzrasta o:

- 2,6 proc. podstawy wymiaru – za każdy dalszy rok tej służby;

- 2,6 proc. podstawy wymiaru – za każdy rok okresów składkowych poprzedzających służbę, nie więcej jednak niż za trzy lata tych okresów;

- 1,3 proc. podstawy wymiaru – za każdy rok okresów składkowych ponad trzyletni okres składkowy, o którym mowa wyżej:

- 0,7 proc. podstawy wymiaru – za każdy rok okresów nieskładkowych poprzedzających służbę.