Weź dwanaście nóżek skopkowych...

Kulinarne poradniki z XIX wieku osiągają na aukcjach wysokie ceny. Graf_ika wydała trzy reprinty, w których znajdziemy receptury potraw francuskich mieszczan, polskich Żydów i Potockich z Krzeszowic

Aktualizacja: 22.03.2010 19:52 Publikacja: 22.03.2010 19:45

Weź dwanaście nóżek skopkowych...

Foto: Dziennik Wschodni/Fotorzepa, Maciej Kaczanowski Maciej Kaczanowski

Wszystko zaczęło się od pierogów i nalewek. Iwona Knechta, właścicielka wydawnictwa graf_ika, znanego dotąd z reprintów wydawnictw dotyczących architektury i historii, szukała starych książek kucharskich, by odkryć dla siebie nowe przepisy. Gdy zobaczyła, jakie ceny osiąga na aukcjach słynny "Kucharz doskonały" Wojciecha Wielądki, postanowiła wydać reprint. Duże zainteresowanie starymi książkami kucharskimi skłoniło ją do druku dalszych pozycji.

"Kucharz doskonały" (reprint wydania z 1786 r.), druga książka kulinarna po polsku, to rzecz, jak głosi pełny tytuł: "Dla zatrudniających się gospodarstwem, okazując sposób poznawania, rozbierania i sporządzania różnego rodzaju mięsiwa, ryb, przy tym naukę daiąc przezorną o mocy, czyli wyśmienitości warzyw i ziół oraz i wyborze i onychże używaniu tudzież robienia wódek, likworów, syropów ciast i cukrów z francuzkiego przetłomaczony i wielą przydatkami pomnożony przez Woyciecha Wielądka".

Historyk Jarosław Dumanowski twierdzi, że próżno szukać w "Kucharzu doskonałym" staropolskich czy polskich przepisów. Przepisy u Wielądka nie mają nic wspólnego ze szlacheckim stołem, francuski oryginał bowiem nosił tytuł "Kucharka mieszczańska".

Zwraca uwagę liczba przepisów na potrawy ze skopowiny, czyli mięsa z kastrowanych baranów, pulard – kastrowanych kur, a także ptactwa – skowronków, szpaków, przepiórek, ale też śnieguł i ortolanów. I ryb, które swoją drogą były specjalnością kuchni polskiej. Do tych ostatnich zaliczony został będący dziś pod ochroną minóg. Wieprzowina zajmuje w książce poślednie miejsce. Wielądko przyznaje, że ma smak bardzo przyjemny, ale jest ciężkostrawna i "osłabiająca żołądek". Proponuje robić z niej głównie szynki, kiszki i kiełbasy.

W 1877 r. w Warszawie ukazała się "Polska kuchnia koszerna" Rebeki Wolff, co wskazuje na to, że istniała wówczas stosunkowo liczna grupa zasymilowanych Żydów, którzy nie porzucili wyznania mojżeszowego. "Wychowana w domu dobrym i koszernym i będąc przeszło 28 lat gospodynią, postanowiłam przyjść w pomoc naszym paniom Izraelitkom, chętnie pragnącym zadość uczynić wymaganiom gastronomicznym, a jednak nie chcącym zerwać ze swoją religią i tradycją" – pisze S.D., tłumaczka z niemieckiego. Znaczące miejsce w tej książce mają rosoły na różne sposoby oraz potrawy z gęsi, w tym nadziewana szyjka.

Tylko kilka przepisów dotyczy tradycyjnych żydowskich dań świątecznych, jak kugiel (obok żydowskiego także jest przepis na polski – bez cukru, natomiast z solą, pieprzem i cebulą), makagigi na święto Purim, wino rodzynkowe na Pesach. O siedem lat dłuższą praktykę miał Antoni Teslar, gotujący dla Potockich z Krzeszowic, autor wydanej w 1910 r. "Kuchni polsko -francuskiej". To kuchnia salonów. Zgodnie z tytułem znajdziemy tu przepisy m.in. na Bombę Ludwika Filipa (lody), filety z kapłona a la Conti, orzeszki z sarny a la Valois, kotlety z zająca a la Talleyrand, a jednocześnie kołduny hr. Tyszkiewicza, napój z poziomek Artura hr. Potockiego, souffle a la Czartoryski.

Warto skorzystać z przepisów Teslara na konserwy z jarzyn i owoców oraz wina owocowe, bowiem, jak się chwali, zostały nagrodzone na wystawach krajowych w Krakowie i Lwowie. Książka zawiera przykłady 24 obiadów, 12 kolacji i 12 śniadań, jadłospis dla dzieci, a także jadłospisy z balów wydawanych przez Andrzeja Potockiego, marszałka krajowego i namiestnika Galicji.

Kultura
Kultura designu w dobie kryzysu klimatycznego
Kultura
Noc Muzeów 2025. W Krakowie już w piątek, w innych miastach tradycyjnie w sobotę
Kultura
„Nie pytaj o Polskę": wystawa o polskiej mentalności inspirowana polskimi szlagierami
Kultura
Złote Lwy i nagrody Biennale Architektury w Wenecji
Kultura
Muzeum Polin: Powojenne traumy i dylematy ocalałych z Zagłady