Choroby serca u kobiet

Dopiero pod koniec XX wieku powstało pojęcie "kobiecej kardiologii", która zajęła się kobiecymi chorobami serca, ich uwarunkowaniami społecznymi, kulturowymi i psychologicznymi. Dostrzeżono, że obraz tych samych chorób u mężczyzn i u kobiet znacznie się różni.

Zapadalność kobiet na choroby układu  krwionośnego i ich przebieg uzależnione są od procesów metabolicznych ściśle związanych z etapem życia - menstruacją, ciążą czy menopauzą. A więc - z hormonami.

Mniejsze, obciążone

Serce kobiety jest mniejsze niż męskie, waży średnio 220 g (męskie - około 300 g). Zachowuje ono taką masę do 50-60 r.ż., a potem zaczyna maleć. Ujścia przedsionkowo-komorowe i ujścia tętnic są węższe niż u mężczyzn, co wpływa na powstawanie zatorów, zastawka dwudzielna zaś jest grubsza niż u męskiego odpowiednika. Wszystkie te różnice nie mają wpływu na pracę serca, dopóki jest ono zdrowe.

Jeśli jednak zaatakuje je miażdżyca - naczynia i tętnice długo nie wykazują żadnych zmian, które powodują dolegliwości chorobowe. Powoduje to, że kobiety później zaczynają się leczyć, bywa, że dopiero wtedy, gdy serce uległo już nieodwracalnym zniszczeniom. I kończy się to śmiercią.

Połowa kobiet umiera na serce

W 2001 roku przeprowadzone zostały badania, z których wynika, że na choroby serca - udar, zawał, chorobę wieńcową - albo powikłania po nich umiera co druga kobieta. U mężczyzn te choroby są przyczyną 39 procent zgonów. To oznacza, że kobiety chorują częściej, ale kilkanaście (10-15) lat później niż mężczyźni. A ponieważ długość życia się wydłuża, coraz więcej jest starszych kobiet ze schorzeniami układu krwionośnego. Zaczynają chorować przede wszystkim w kresie, gdy w ich organizmach spada poziom estrogenów.

To właśnie hormony chronią serca młodych kobiet przed np. miażdżycą, ale w okresie menopauzy lub po usunięciu jajników ryzyko znacznie wzrasta, podobnie jak zagrożenie wzrostem cholesterolu w związku z zaburzeniem metabolizmu lipidów.

Ochronne działanie estrogenów widać wyraźnie na przykładzie młodych kobiet po usunięciu jajników - są one dwa razy bardziej narażone na ryzyko choroby niedokrwiennej serca i nadciśnieniem.

Dodatkowym problemem jest zauważany przez badaczy problem niedostatecznego leczenia kobiet chorych na serce (undertreatment). Przejawia się to mniej intensywnym leczeniem w przypadku zawałów, a także mniejszą częstotliwością kierowania kobiet na badania związane z diagnostyką chorób serca.

Antykoncepcja ryzykowna dla palaczek

Hormonalna antykoncepcja zwiększa krzepliwość krwi, co zwiększa ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej. W ciągu pierwszych sześciu miesięcy przyjmowania tabletek u wielu kobiet występuje wzrost ciśnienia - skurczowego i rozkurczowego, a także zaburzenia przemiany trójglicerydów (choć nie ma to wpływu na podwyższenie całkowitego cholesterolu).

Najnowsze badania wskazują, że pigułki najnowszych generacji nie powodują zwiększenia ryzyka zawału serca, ale u kobiet palących i nie stroniących od alkoholu, z nadciśnieniem - zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia  udaru.

Plusy i minusy HTZ

Badania nad hormonalną terapią zastępczą wciąż trwają, a ich wyniki nie są jednoznaczne. Naukowcy stwierdzili, że skoro estrogeny wpływają zbawiennie na stan kobiecego serca, to sposób ich dostarczania organizmowi nie powinien mieć większego znaczenia.

Okazało się jednak, że hormony te dostarczane za pośrednictwem HTZ zmniejszają poziom cholesterolu, wpływają korzystnie na metabolizowanie tłuszczów, zapobiegają zakrzepom. Mogą one jednak podwyższyć poziom trójglicerydów i nasilić stan zapalny  ścian naczyń krwionośnych, co przyśpiesza procesy miażdżycowe. Zwiększa się tym samym ryzyko wystąpienia zakrzepów i udaru.

Jak widać - przyjmowanie hormonalnej terapii zastępczej ma swoje wady i zalety. Bywa jednak, że objawy klimakterium bywają dla kobiety tak przykre, że mniejszym złem wydaje się stosowanie HTZ. Konieczne jest jednak wówczas rozstanie się z ewentualnym nałogiem palenia i kontrolne badania.

HTZ nie powinny stosować kobiety, u których stwierdzono ryzyko zachorowania na chorobę niedokrwienną serca, zatorowo-zakrzepową lub schorzenia pęcherzyka żółciowego.

Serca bez parasola

Hormony osłaniają kobiece serca tylko w okresie rozrodczym. W czasie menopauzy, gdy poziom estrogenów spada, serce traci parasol ochronny.

Najczęstsze choroby serca u kobiet:

- choroba niedokrwienna, popularnie zwana wieńcówką. Jest przyczyną śmierci co drugiej starszej kobiety, ale dotyka kobiet w coraz młodszym wieku. Głównymi przyczynami są: otyłość, palenie papierosów, alkohol, stres. Trzeba podkreślić, że choroba wieńcowa może u kobiet objawiać się w sposób niejako maskujący rzeczywiste schorzenie - bóle wieńcowe występują pod maską bólów nadbrzusza, pleców czy barków.

- zawał serca - u kobiet przed 50. r.ż. bywa bardziej rozległy i groźniejszy niż u mężczyzn. Przyczyną są także estrogeny,  które długo uelastyczniają ściany naczyń krwionośnych. Przez to później tworzą się dodatkowe naczynia, tworzące krążenie oboczne, które dostarczają sercu krew tam, gdzie nie doprowadza jej zaatakowana przez miażdżycę tętnica.

Z najnowszych badań wynika po pierwsze to, że zawał serca dotyka coraz młodsze kobiety. Drugim niepokojącym zjawiskiem jest umieralność w ciągu pierwszego roku po zawale - umiera wtedy tylko 10 procent mężczyzn, ale aż 45 procent kobiet.

- dusznica bolesna - efekt niedokrwienia mięśnia sercowego. Bardzo silny ból pojawia się w nocy albo podczas odpoczynku, może też wystąpić w wyniku silnych emocji. Dodatkowe skurcze serca może wykryć całodobowy zapis pracy serca, czyli Holter.

- nieme niedokrwienie serca - występuje równie często u kobiet, jak i u mężczyzn, rozwija się bezobjawowo. U mężczyzn jego przyczyną jest wysoki poziom cholesterolu, u kobiet - spadek poziomu estrogenów. Pierwszym objawem jest zawał. Cięższy u kobiet.

- kardiologiczny zespół X - znacznie częstszy u kobiet, rozpoznawany zwykle między 45. a 50 r.ż. Objawy to bóle wieńcowe, pojawiające się głównie w nocy, trwają około pół godziny. Zmiany w naczyniach wieńcowych może wykryć tylko EKG wysiłkowe.