Polacy mają awersję do wydatków publicznych na administrację

Co się stanie, gdy uzmysłowi się obywatelom, na co państwo wydaje publiczne pieniądze? To pytanie zadali sobie polscy ekonomiści. Artykuł Jakuba Sawulskiego (SGH), Nikodema Szewczyka (NHH Norwegian School of Economics) i Anety Kiełczewskiej (Polski Instytut Ekonomiczny) ukazał się w piśmie naukowym „European Journal of Political Economy”.

Eko wydatki wg Polaków Fidzinski

Foto: Tomasz Sitarski

Na co i ile państwo wydaje pieniędzy?

Punktem wyjścia było badanie z 2021 r., w którym zapytano Polaków o szacowaną przez nich skalę wydatków państwa (nie tylko rządowych, ale też samorządowych, ZUS, KRUS i innych instytucji) na poszczególne dziedziny życia.

Wynikało z niego, że przeciętnie znacząco, bo ponad dwukrotnie, zaniżaliśmy udział nakładów na emerytury. Szacowaliśmy, że wynoszą one 15 proc. całości, choć w rzeczywistości sięgały 34 proc. Sądziliśmy też, że dużo więcej niż w rzeczywistości państwo wydaje na ochronę środowiska (szacunek 9 proc. vs. 3 proc. naprawdę). Z kolei silnie przeceniliśmy m.in. skalę tego, ile państwo łoży na administrację publiczną (szacunek 16 proc. vs. 6 proc. w rzeczywistości).

Czytaj więcej

Budżet i podatki

Deficyt w budżecie: to już niemal połowa planu na cały rok

Po sierpniu dziura w kasie państwa wynosiła 88,6 mld zł – podało w poniedziałek Ministerstwo Fina...

Blisko co trzeci respondent uważał, że administracja to największy obszar wydatków państwa, choć w rzeczywistości na wiele innych obszarów (m.in. emerytury, ochronę zdrowia, edukację i naukę czy pomoc społeczną) wydaje się więcej środków.

Wiedza zmienia preferencje ws. wydatków państwa

Na tym jednak nie poprzestano. Sprawdzono, co stanie się z preferencjami badanych co do wydatków państwa, gdy pokaże się im ich prawdziwą strukturę. Części ankietowanych przedstawiono te dane, innym nie.

Wnioski? Wśród osób zaopatrzonych w wiedzę wyraźnie mniej było tych, które zapytane, w jakich obszarach państwa należy zwiększać wydatki, wskazywały na emerytury (48 vs. 36 proc.). Dwuipółkrotnie wyższy był z kolei odsetek badanych postulujących oszczędności w tej dziedzinie (10 vs. 26 proc.). Wyższy był też m.in. odsetek osób oczekujących wzrostu wydatków na ochronę środowiska (30 vs. 40 proc.) – a więc w kolejnej grupie, w której dysproporcja między rzeczywistą a domniemaną skalą wydatków była duża.

Wydatki na administrację? Wiedza niewiele zmienia

Jednak w jednym przypadku „uświadomienie” raczej nie zadziałało. Chodzi o wydatki na administrację. Informacja o rzeczywistych nakładach na nią tylko nieznacznie obniżyła chęci do cięć w tej materii (z 83 do 75 proc.). „Awersja do wydatków na ten cel jest tak silnie zakorzeniona, że nawet jak pokażemy, że są one dużo niższe niż się wydaje, to nadal wyraźna większość obywateli uważa, że trzeba je ciąć” – komentuje w portalu X dr Jakub Sawulski.

- Możemy stawiać hipotezy, jeśli chodzi o przyczynę - mówi w rozmowie z „Rzeczpospolitą” Nikodem Szewczyk, jeden z autorów artykułu w „European Journal of Political Economy”. - To może być np. kwestia braku wiary, że podniesienie nakładów poprawi jakość administracji publicznej. Wydaje się, że ludzie po prostu woleliby, żeby państwo wydawało pieniądze na inne cele niż na obsługę aparatu państwowego - mówi.

Można domniemywać, że ważną kwestią są tu wykazywane w wielu badaniach niski poziom zaufania do instytucji publicznych czy wysoka awersja do płacenia podatków i składek społecznych. Kwestia dobrego uposażenia instytucji publicznych zaczyna być kluczowa dopiero w momentach próby (pandemia, powódź itd.).

Czytaj więcej

Budżet i podatki

Deficyt w budżecie: to już niemal połowa planu na cały rok

Po sierpniu dziura w kasie państwa wynosiła 88,6 mld zł – podało w poniedziałek Ministerstwo Fina...

Nie bez znaczenia jest też zapewne wpajana przez polityków wielu opcji od lat idea taniego państwa i walki z "rozbuchaną biurokracją" albo "opresyjnym systemem podatkowym".

Wiedza służy obywatelom

Tymczasem być może nie tędy droga. Eksperci apelują o wyposażanie nas, obywateli, w pełniejszą i obiektywną wiedzę o przeznaczeniu środków publicznych, w tym o praktycznych i pozytywnych przykładach ich wykorzystania. Badanie opisane w artykule Sawulskiego, Szewczyka i Kiełczewskiej wykazało, że po zapoznaniu się ze strukturą wydatków państwa, poczucie marnowania środków publicznych jest niższe.

Zmiana nie jest diametralna, ale mimo wszystko istotna. Grupa “uświadomiona” uważała, że średnio 39 proc. wydatków publicznych jest marnowana, ta „nieuświadomiona” wskazywała na 51 proc. Odsetek osób uważających, że państwo marnuje mniej niż jedną czwartą swoich wydatków, wzrasta po wyposażeniu w wiedzę z 23 proc. do 35 proc.

„Wiedza o wydatkach publicznych może sprzyjać zaufaniu, że środki są wydawane efektywnie” – napisano w konkluzjach publikacji. Tymczasem, jak zwracał uwagę w jednym ze swoich raportów Polski Instytut Ekonomiczny, zwiększenie świadomości obywateli jest m.in. jednym z warunków poprawy ściągalności podatków i zmniejszania szarej strefy. Sugerowano wówczas m.in. zwiększenie obowiązków informacyjnych administracji oraz uproszczenie sposobu prezentacji danych o finansach państwa.