Brylantowe imperium na bazie garnka

Dziesięć lat temu gdański obieżyświat Roman Koperski wszedł do szlifierni diamentów w Jakucku. – To była stara fabryczna hala, wejście zasłaniała kotara. Żadnej ochrony. W środku maszyny sterowane komputerami. Ludzie wkładali diamenty do maszyn, a komputer wybierał najlepszy szlif. Maszyny kupiła firma z Izraela, ona też wysłała ludzi na szkolenie do Antwerpii. I ona odbierała całą produkcję – opowiada podróżnik.

Największe przeżycie czekało go w magazynie wyrobów gotowych. – Za kolejną kotarą stała szafka zamknięta na kłódkę. Cieć wyjął z niej emaliowany, zielony garnek w kwiatki. Taki do gotowania kartoszki. Rozłożył na stole obrus i już myślałem, że chce mnie zupą poczęstować, a on wysypał zawartość garnka – kilkaset oszlifowanych diamentów, jakieś kilka milionów dolarów. Wyróżniał się duży o żółtym odcieniu. Kilka kamieni spadło na podłogę. Cieć je spokojnie pozbierał i wraz z innymi zgarnął do garnka. Byłem w szoku – przyznaje Koperski.

[srodtytul]1200 km skrótu[/srodtytul]

Minęło dziesięć lat i Polak znów zawitał w Jakucji. Tym razem jechali we trzech: dwóch Polaków i Rosjanin – uczestnicy ekspedycji 1908 – Great Reace – 2008 z portugalskiego przylądka Rocca na koniec Półwyspu Czukockiego.

W styczniu, podczas syberyjskiej zimy stulecia, przy przekraczającym 50 st. C mrozie, huraganowych wiatrach i śnieżycach, ekspedycja dotarła specjalnie przystosowaną ciężarówką MAN, tzw. zimnikiem, do Mirnego – stolicy rosyjskich diamentów. – Skracaliśmy sobie drogę z Uskut do Jakucka, wykorzystując otwarty tylko zimą szlak przez Mirnyj. To jest 1200 km pustki przez tajgę. Poza zimą ten szlak tworzą nieprzejezdne bagna, w których tak często zalegają diamenty – opowiada Koperski.

Odkrycie najbardziej pożądanych kamieni świata przez skromną towarzyszkę geolog Łarysę Popugajewą w 1955 r. zapoczątkowało budowę na bagnach wiecznej jakuckiej zmarzliny drugiego dziś co do wielkości diamentowego imperium na świecie – rosyjskiego koncernu Alrosa. W ciągu dziesięciu lat, które minęły od chowania brylantów w garnku na kartoszkę, Alrosa zrobiła przeskok z radzieckiego bezhołowia i bylejakości do zachodnich najnowocześniejszych technologii i technik marketingowych, wzbogaconych radzieckim doświadczeniem pracy w arktycznych warunkach.

[wyimek]Kopalnie diamentów Alrosy nie przypominają żadnych innych na świecie. Wielki, kulisty lej w ziemi, z tarasami usuniętego urobku, wchodzący w głąb na pół kilometra, wygląda jak gigantyczna paszcza potwora. [/wyimek]

Diamenty Jakucji okazały się za twarde nawet dla rosyjskich oligarchów. Alrosa pozostaje do dziś koncernem państwowym (Skarb Państwa ma 48 proc., a władze Jakucji, czyli także państwo – 32 proc.). Na świecie ma 25 proc. udziału w rynku i konkuruje tylko z liderem branży – brytyjskim de Beers. W minionym roku w swoich kopalniach odkrywkowych w Zachodniej Jakucji Rosjanie wydobyli diamenty za 2,4 mld dolarów, a brylanty sprzedali za 1,6 mld dol.

W czasach komunistycznego dobrobytu Mirnego nie było na sowieckich mapach, a cudzoziemcy wjeżdżali tu tylko za specjalnym pozwoleniem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Dziś też trzeba mieć w paszporcie specjalną pieczątkę, ale jak mówi Roman Koperski, nikt tego nie sprawdza. – Wjechaliśmy do Mirnego w wielki mróz. Było minus pięćdziesiąt i ostry wiatr, który obniżał temperaturę jeszcze o dziesięć stopni. Na równej powierzchni stały betonowe bloki, otoczone piętrowymi domami z bali. Po ulicach nieustannie krążyły dziesiątki ogromnych ciężarówek kamazów, manów czy caterpilarów, które dzień i noc woziły urobek z trubki, czyli kopalni diamentów – opowiada Koperski.

Od kierowcy jednej z wielkich ciężarówek ekspedycja kupiła niezamarzające paliwo Arktyka. – To jest radziecki wynalazek. Mieszkanka paliwa samochodowego z lotniczym. W ogóle nie śmierdzi jak ropa. Jest zabójcze dla silnika samochodu, ale Rosjanie to czymś głuszą (neutralizują) i można jeździć. Kierowca sprzedał nam tysiąc litrów po 10 rbl/l, czyli trzy razy taniej niż cena oleju napędowego na stacji. Nikt tam go z tego paliwa nie rozlicza – dodaje podróżnik.

[srodtytul]Drogie życie[/srodtytul]

Od kierowcy dowiedział, się, że ludzie w diamentowych kopalniach zarabiają po ok. 1500 euro miesięcznie, ale choć to w Rosji dużo, życie na wiecznej zmarzlinie jest drogie. Ceny za żywność trzy razy wyższe niż w Polsce, np. butelka mineralnej kosztuje ok. 18 zł. – Chcieliśmy zobaczyć Trubkę Udacznyj (Rurka Szczęścia), czyli pierwszą diamentową odkrywkę, już nieczynną. Podjechaliśmy do UAZ, przy którym kręcili się ludzie w czerwonych, odblaskowych kamizelkach. To byli ratownicy kopalniani. Pokazali nam i kopalnię, i lotnisko, które za halę przylotów ma barak, ale za to pas startowy taki, że mogą tu lądować największe transportowe rusłany – śmieje się Koperski.

Kopalnie diamentów Alrosy nie przypominają żadnych innych na świecie. Są unikalne, jeżeli chodzi o zastosowaną technologię i rozmiary. Wielki kulisty lej w ziemi z tarasami usuniętego urobku, zwężający się ku wnętrzu, wchodzący w głąb na ponad pół kilometra, niczym gigantyczna otwarta paszcza potwora. Przy działającej kopalni Mir Polak sfotografował tablicę z parametrami dziury: średnica leja – do 1,2 km; głębokość – 525 m; długość spiralnego zjazdu na dno – 7,7 km; wielkość wydobytej diamentowej rudy od początku pracy kopalni – 68 tys. ton. Wydobyto diamenty za 17,5 mld dolarów.

Ten gigantyczny ziemny twór stworzył wokół swoiste warunki atmosferyczne. Przy kopalniach stoją ostrzeżenia, że nad lejami nie wolno latać helikopterami.

– Gdy podejdzie się do krawędzi, to nagle czuje się silne zasysanie do środka. Jakby lej chciał nas tam wciągnąć. Rosjanie opowiadali, że panują tam powietrzne wiry i niejednokrotnie wciągnęło przelatujący helikopter. Jednak sama technologia jest mniej skomplikowana niż wydobycie bursztynu na naszym Pomorzu: maszyny wybierają piasek z wyrobiska, ciężarówki wożą go do wielkich taśmociągów, a tam automaty wyławiają kamienie – opisuje Roman Koperski.

[srodtytul]Łut luksusu[/srodtytul]

Od pięciu lat Alrosa organizuje raz na kwartał aukcje swoich diamentów. Odbywają się w Moskwie w siedzibie Izby Diamentowej Federacji Rosyjskiej. Dostępne są tylko dla zamkniętego kręgu jubilerów, szlifierzy i miłośników tych kamieni z całego świata. Rosjanie sprzedają diamenty wielkości co najmniej 10,5 karata, a także unikalne, czyli kamienie powyżej 50 karatów. – Polscy jubilerzy nie uczestniczą w takich aukcjach, bo są dla nas za drogie. Trzeba mieć co najmniej 50 tys. dolarów, by wziąć w tym udział. Uczestnicy to najczęściej jubilerzy z Holandii (Amsterdam) i Belgii (Antwerpia), Izraela i USA – tłumaczy Janusz Kowalski, jubiler z 45-letnim stażem, cechmistrz cechu złotników i jubilerów Krakowa i szef komisji jubilerskiej w Związku Rzemiosła Polskiego. Jest jednym z największych znawców diamentów i brylantów w Polsce.

Diamentami handluje się w łutach. To średniowieczna jednostka wagi stosowana przez kupców i mincerzy do oceny drogich kamieni i monet. W różnych krajach łut ważył od 12 do 50 gr. W Rosji jeden łut to ok. 13 gr. Na ostatniej aukcji 17 września Alrosa wystawiła 148 łutów diamentów, czyli 482 kamienie – 7700 karatów. Przez miesiąc do rozpoczęcia aukcji klienci mogli je oglądać wystawione w izbie. Licytacja była udana. Koncern sprzedał 80 proc. z całej puli za kwotę ponad 15 mln dol. Uzyskane w licytacji ceny były średnio o 16 proc. wyższe od startowej. Największy wystawiony diament miał prawie 40 karatów. Poszedł za prawie 674 tys. dolarów.

Duże diamenty po ok. 50 karatów to wielka rzadkość. Alrosa znalazła ich w ciągu pół wieku ponad 300. Największe otrzymały swoje nazwy. Pierwszy nazwany diament z Mirnego to Fiestiwalny z 1959 r. – 40 karatów. W 1966 r. trafił się pierwszy powyżej 100 karatów – Maria.

Obfite w duże znaleziska były lata 70.: Start Pięciolatki (155 karatów), Gwiazda Jakucji (232 karatów), 60 Lat Komsomołu (200 karatów). W roku 1980 został znaleziony największy dotąd rosyjski diament – 342-karatowy XXVI Zjazd KPZR. Polityczne nazwy zmieniły się na bardziej romantyczne po 1990 r. Pierwsza była Wolna Rosja (241 karatów) z 1991 r.

W tym roku wartość światowego rynku diamentów i brylantów wyniesie ok. 14,5 mld dolarów. W listopadzie w Antwerpii najwięksi uczestnicy rynku spotkali się na corocznej konferencji. Były rosyjski kawior i jesiotr, ostrygi i najdroższy szampan. Uczestnicy uzgodnili, że aby nie dopuścić do przewidywanego na przyszły rok spadku cen o 35 proc., trzeba o tyle samo zmniejszyć produkcję. – Brylant pozostanie brylantem tylko wtedy, gdy jego wartość nie będzie podlegać wahaniom nawet w czasie kryzysu. Obraz brylantu jako wiecznej wartości nie może się zdewaluować. Dlatego nie możemy dopuścić do spadku cen – przekonywał szef Alrosy Siergiej Wybornow.

[srodtytul]Uśmiech, proszę![/srodtytul]