Orzeł Biały, „Solidarność” i Jan Paweł II na monety euro

Orzeł Biały pozostawił w pokonanym polu znak „Solidarności” oraz wizerunek papieża Jana Pawła II. Spośród ponad 360 propozycji zgłoszonych przez czytelników właśnie te trzy zdobyły największe uznanie kapituły konkursu. Redakcja „Rzeczpospolitej” zgłosi je oficjalnie Narodowemu Bankowi Polskiemu.

W ubiegły piątek w siedzibie redakcji spotkały się wybitne osobistości świata Kościoła, nauki, ekonomii, środowisk twórczych, aby wybrać spośród zgłoszeń naszych czytelników projekty wizerunków zasługujących na to, aby umieścić je na rewersie polskiego euro. Oceny podjęli się arcybiskup warszawski Kazimierz Nycz, prof. Jerzy Buzek, prof. Jerzy Bralczyk, Janina Ochojska, prof. Paweł Śpiewak, były minister finansów Mirosław Gronicki, były minister skarbu Jacek Socha, architekt Czesław Bielecki, prezes Mennicy Polskiej Tadeusz Steckiewicz oraz redaktor naczelny „Rzeczpospolitej” Paweł Lisicki.

Tak zgodnych wypowiedzi i jednomyślności w wyborze zwycięskich projektów dawno podczas dyskusji nie obserwowaliśmy. Bezsprzecznie najwięcej typów zdobyły zgłoszenia dotyczące wizerunku Orła Białego w różnej postaci.

[srodtytul]Prostota najważniejsza[/srodtytul]

Arcybiskup Kazimierz Nycz wyjaśnił, że przy przyznawaniu punktów kierował się trzema kategoriami: prostotą znaku i przekazu, jednoznacznym wskazaniem na przynależność waluty do kraju, w którym jest wybita, czy w którym ta moneta będzie obowiązywała, oraz promowaniem wybitnych postaci z historii. – Kierowałem swoją uwagę na wszystkie projekty, które nawiązywały do polskiego orła. Oceniałem je też bardzo wysoko – wyjaśnił arcybiskup. – Poza tym wybierałem te prace, które wskazywały na ważne osoby. Takie, które w sposób niebudzący żadnych wątpliwości wskazują Europejczykom, kto to jest i jaki kraj reprezentuje.

Arcybiskup Nycz podkreślił, że chodziło mu o takie osoby, które potrafiły łączyć w sobie polskość i europejskość. Oczywiście bezdyskusyjnie jest nią Jan Paweł II. – Dlatego że kojarzy się on z człowiekiem świata, Kościoła i Europy, a równocześnie w sposób jednoznaczny jako papież z Polski – wyjaśnił arcybiskup.

Nie inaczej swoje wybory uzasadniał też były minister skarbu Jacek Socha. – Prostota jest istotnym elementem w wyborze rewersu. Uważam, że zastanawiając się nad tym, jaki powinien być rewers, nie powinniśmy – a pojawiały się w tych różnych propozycjach takie sugestie – leczyć pewnych kompleksów czy też naprawiać i poprawiać historię, bo to byłoby, moim zdaniem, niezrozumiałe – uznał ekonomista.

Zwrócił jednak uwagę na fakt, że należy wyraźnie rozdzielić 1 i 2 euro od pozostałych monet. Na tych najważniejszych krążkach powinno się znaleźć przedstawienie orła w koronie z napisem Polska, z datą bicia monety. – Tutaj brałem pod uwagę dwie wersje – aby był on przedstawiony na wszystkich nominałach. I drugą, aby widniał tylko na tych drobniejszych – wyjaśnił Socha. – Na dwóch najważniejszych proponowałbym wizerunek Jana Pawła II i logo „Solidarności”.

Minister zaznaczył jednak, że jego propozycji nie ma wśród prac nadesłanych przez czytelników. Nie ma np. żadnej czystej kombinacji promującej ideę „Solidarności”. – A przecież ten znak byłyby zrozumiały dla każdego, a i o to przecież chodzi – stwierdził Socha. – Odszukałem wszystkie centy i euro, które miałem w domu. Muszę powiedzieć, że w większości przypadków nie mogłem rozpoznać, co jest na rewersie poszczególnych monet. W związku z tym jest pytanie, czy są potrzeba i sens, żeby tam się pojawił np. bocian czy żubr.

Mirosław Gronicki, były minister finansów, również odwołał się do prostoty. – Może dlatego, że nie jestem ani artystą, ani wizjonerem – żartował. – Moim zdaniem jednak ten tradycyjny orzeł, którego mamy na monetach obecnie, byłby naturalną kontynuacją na rewersie euro. I dlatego najwięcej punktów dawałem właśnie tym propozycjom.

[srodtytul]Zwycięska „Solidarność”[/srodtytul]

Głębszego przesłania w wizerunkach umieszczanych na rewersie euro starał się doszukiwać architekt Czesław Bielecki. – Jest ogromna różnica między drobną monetą, w której czasem kolekcjoner doszukuje się pewnych wiadomości, a monetą, która daje pełną identyfikację – argumentował. – To powinny być rewersy, w których jest bardzo prosta identyfikacja i z krajem, i kraju z tą monetą. Gwarancję tego daje na pewno orzeł, żeby się nie okazało, że zostaliśmy przez euro wynarodowieni i pozbawieni identyfikacji. Poza tym również znak „Solidarności”, bo jednak jest to nasze największe zwycięstwo w historii, a ludzie wciąż o niej pamiętają.

Bielecki wyjaśnił, że w jego odczuciu odwoływanie się do husarii lub Niemena, bo dziwny jest ten świat, jest naiwne.

– Czyli na monetach 1 i 2 euro umieściłbym logo „Solidarności” i orła – stwierdził architekt. – Na pozostałych zaś można by dokonać pewnej gradacji, np. zacząć od Jana Pawła II i cofać się – zależnie od politycznych i ideowych preferencji – do Wałęsy, Chopina i Kopernika. To też jest sposób identyfikowania z krajem.

Zaznaczył jednak, że w jego odczuciu portret nawet najwybitniejszego Polaka jest mniej czytelną identyfikacją z krajem niż orzeł albo „Solidarność”.

Czytelność, prostota formuły i zachowanie ciągłości z monetą, którą dzisiaj mamy, wydały się najważniejszą sprawą przy wyborze wizerunku na rewers polskiego euro również dla profesora socjologii Pawła Śpiewaka.

– To moneta, która nie będzie wywoływała sporów i dyskusji, a wydaje mi się, że to jest argument ważny – podkreśla Paweł Śpiewak. – Przy wyborze portretu zawsze pojawi się spór, kto powinien być na tej monecie. Warto byłoby tego uniknąć. Dlatego moja propozycja sprowadza się do jednego – do zastosowania tego rewersu, który mamy dzisiaj, czyli orła bez żadnych dodatkowych napisów. W jego opinii bowiem dopisywanie słów typu honor, ojczyzna jest bardzo nieczytelne i nieprzekonujące.

Próby odwoływania się do doświadczeń innych narodów, które już w unii walutowej funkcjonują, podjął się Tadeusz Steckiewicz, prezes Mennicy Polskiej. – Państwa europejskie zastosowały u siebie różne warianty – jeden wizerunek na wszystkich nominałach albo na każdym inny – stwierdził szef Mennicy. – Dla mnie najważniejsze jest, aby uniknąć sporów typu Wałęsa czy Maria Skłodowska-Curie, która przez większość życia mieszkała przecież we Francji. Mogłyby przecież pojawić się głosy, że Kopernik to Niemiec, a Chopin wpół Francuz – ostrzegł Steckiewicz. – Także wizerunki miast mogłyby oburzyć lokalnych patriotów – dlaczego Białystok, a nie Gdańsk, dlaczego Pałac Branickich, a nie gdański Żuraw.

Prezes podsumował, że także w jego opinii wizerunek Orła Białego bezsprzecznie łączy w sobie wszystkie elementy, na które zwracali uwagę członkowie kapituły.

[srodtytul]Jeden symbol ponad wszystkie[/srodtytul]

Kontrowersje wśród członków kapituły wzbudziło pytanie, czy na rewersach wszystkich nominałów ma widnieć orzeł, czy różne symbole. – Nie potrafię znaleźć złotego środka, bo nie mogę sobie wyobrazić, że na 1 i 2 euro byłyby symbol „Solidarności” i portret Jana Pawła II, a na reszcie byłby orzeł – stwierdził Jacek Socha. – Moim zdaniem byłoby to poczucie wyniesienia na dwóch najważniejszych monetach tych dwóch ważnych idei. A nie wiem, czy nie zostałoby to odebrane jako zdegradowanie orła.

Minister przypomniał to, co zrobili Niemcy – na monetach 1 i 2 euro mają swojego orła, a na eurocentach kombinacje różnych motywów bramy Brandenburskiej i innych propozycji. – Nie wiem, czy dobrze byłoby, gdyby na nominale 2 euro wystąpił orzeł, na rewersie 1 euro pojawiła się kombinacja wizerunku papieża i logo „Solidarności”, a na bilonie znów orzeł – skomentował Socha. – Mimo wszystko orzeł jest symbolem naszej suwerenności, jest ważny, więc musi się na 1 albo 2 euro pojawić. Jeżeli nie udałoby się znaleźć żadnego logicznego połączenia, to opowiadam się za orłem w koronie na wszystkich monetach od 1 centa do 2 euro z napisem „Polska”.

Prezes Mennicy przypomniał jednak, że nasz konkurs miał wyłonić najlepsze prace czytelników, a nie zdecydować, co musi się na rewersie znaleźć. Redaktor naczelny „Rz” zaznaczył jednak, że prace trafią do banku centralnego i z pewnością zostaną uwzględnione jako głos w dyskusji nad rewersem polskiego euro.

– Jeśli mamy oceniać prace konkursowe, to nie wypada nie zaznaczyć, że w naszym narodzie silne są akcenty odwołujące się do przyrody – powiedział Steckiewicz. – Proszę zwrócić uwagę, jak licznie w tych pracach występuje żubr, bocian, ryś.

[wyimek]Wizerunek Jana Pawła II jest bezdyskusyjny. Drugi symbol to „Solidarność”. Innych nie widzę. Jednak ich połączenie mogłoby być problemem – uważa Mirosław Gronicki[/wyimek]

Wagę wyboru polskiego rewersu unijnej waluty zaznaczył były minister finansów Mirosław Gronicki, wyliczając, że po wejściu naszego kraju do strefy euro, ilość monet z symboliką polską będzie stanowiła ok. 10 proc. wszystkich, jakie wówczas znajdą się w obiegu. – To, co znajdzie się na tych monetach, będzie w pewnym sensie rzutowało na wszystkie pieniądze w unii walutowej – zaznaczył Gronicki. – Oczywiście to spowoduje, że będzie to znak rozpoznawalny. A jeśli tak rzeczywiście ma być, to nie możemy wybrać czegoś, co byłoby mało logiczne.

Ekonomista podkreślił, że orzeł jest tym symbolem, który trwa u nas od początków państwa polskiego. Jeżeli zaś chodzi o symbole późniejsze, to sytuacja jest mniej oczywista. – Oczywiście nie mam na myśli wizerunku Jana Pawła II – zastrzegł. – To jest osoba bezdyskusyjna. Drugi symbol to „Solidarność”. Innych nie widzę. Jednak połączenie dwóch symboli uniwersalnego i katolickiego z logo „Solidarności” mogłoby być problemem.

– Może jeśli spojrzymy na to z punktu widzenia historycznego – umiejscowimy początek wolności Europy w momencie zburzenia muru berlińskiego – to bez problemu możemy sobie wyobrazić połączenie symbolu „Solidarności” z papieżem – uznał. – Byłoby to bowiem dodaniem dwóch przesłanek, dwóch ważnych przyczyn tego, co się wydarzyło w roku 1989 w Europie. Jeżeli byłoby to graficznie wykonalne.

[srodtytul]Postacie mniejszego kalibru[/srodtytul]

Zupełnie innego zdania był Czesław Bielecki. – Wszelkie asocjacje, np. Jan Paweł II i „Solidarność” – są dla mnie na nie. Ja niezmiennie sądzę, że jest potrzebna prosta identyfikacja kraju poprzez euro i Polaków z tą monetą. Moim zdaniem – po pierwsze orzeł na 2 euro. Po drugie – „Solidarność” na 1 euro. Ja bym na monecie 2 euro dawał orła. Na 1 euro – „Solidarność”. Na tych mniejszych dałbym postaci, bo one z definicji: czy będzie to król, czy papież, czy słynny Polak, i tak będą miały inną rangę identyfikacji z Polską – uznał Bielecki. – Dlatego bym dalej stosował już taką gradację: np. na 50-centowej – Jan Paweł II, na 20-centowej – Wałęsa, na 10 – Piłsudski, na 5 – Chopin, na 2 – Kopernik, na 1 – ktoś, a może husarz.

– Na monecie nie ma miejsca na nazwiska. W związku z tym rozpoznawalność postaci może być niełatwa – podkreślił Bielecki. – Zgadzam się z panem Bieleckim – podkreślił Tadeusz Steckiewicz, szef Mennicy. – Nasuwa mi się jednak bardzo ważne pytanie: czy na monecie obiegowej, na monecie powszechnego użycia, nie będzie niewłaściwe umieszczanie wizerunku papieża? – pytał Steckiewicz. – Mennica wypuszczała serie z Janem Pawłem II, ale to było szlachectwo. To była moneta kolekcjonerska, robiona w pewnej oprawie. Tu mówimy o wypuszczenia pieniądza obiegowego, takiego dotykanego codziennie, którym płaci się np. za piwo.

Ten argument przemówił do członków kapituły. Wynik głosowania mógł być więc tylko jeden – zwyciężył prosty symbol orła.