Kamery monitoringu w miejscach publicznych - kiedy i jak można stosować

Monitoring wizyjny najczęściej wiąże się z przetwarzaniem danych osobowych. Takimi danymi są wizerunki osób, utrwalone przez kamery monitoringu. To sytuacja najbardziej oczywista. Ale również wizerunki przedmiotów mogą być danymi osobowymi, o ile można powiązać je z konkretnymi osobami fizycznymi. Danymi osobowymi mogą więc być, zgodnie z zasadą wynikającą z orzeczenia w sprawie Breyer (wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 19 października 2016 r., C-582/14), dane z tablic rejestracyjnych samochodów utrwalane przez kamery automatycznych systemów parkingowych.

Czytaj też:

RODO: kamery monitoringu nadal legalne

Nie tylko strażnik obsługuje monitoring miejski

Podmiotem, który na podstawie RODO ponosi odpowiedzialność za przetwarzanie danych osobowych pochodzących z monitoringu, jest administrator, który podejmuje decyzje o instalacji monitoringu, jego celach czy obszarze objętym monitoringiem. Dla realizacji monitoringu może jednak posługiwać się innym podmiotem – przetwarzającym dane. W praktyce, administratorem danych pochodzących z monitoringu będzie najczęściej właściciel obiektu, natomiast podmiotem przetwarzającym agencja ochrony będąca operatorem systemu monitoringu.

Podstawy monitoringu

Należy przy tym pamiętać, że przetwarzanie danych, w tym monitoring, jest dopuszczalne jedynie w oparciu o jedną z przesłanek legalizacyjnych, wskazanych w art. 6 RODO (lub art. 9 RODO w przypadku szczególnych kategorii danych osobowych). W przypadku danych osobowych z monitoringu prowadzonego przez podmioty prywatne (inne zasady dotyczą władz publicznych) podstawą przetwarzania danych jest najczęściej realizacja uzasadnionego interesu administratora, o której mowa w art. 6 ust. 1 lit. f RODO.

Takim interesem w przypadku monitoringu będzie najczęściej potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa czy ochrony mienia w obiektach administratora. Dlatego też wprowadzenie monitoringu należy poprzedzić analizą zagrożeń, w związku z którymi administrator planuje wprowadzić monitoring, w miarę możliwości opartą o historyczne dane dotyczące częstotliwości i rodzajów incydentów w miejscach objętych monitoringiem, a także dane o skuteczności monitoringu wizyjnego dla prewencji zagrożeń lub ścigania sprawców incydentów.

Jednocześnie, skorzystanie z przesłanki uzasadnionego interesu jest możliwe tylko w przypadku, w którym prawa osób monitorowanych (np. prawo do zachowania prywatności) nie przeważą nad interesem administratora. Jeżeli tak się stanie, np. w przypadku planowanego monitoringu szatni w klubie fitness, którego użytkownicy mają uzasadnione oczekiwanie zachowania prywatności w tym miejscu, monitoring nie będzie legalny.

Na jakich zasadach

Monitoringiem rządzą te same zasady, które odnoszą się do pozostałych form przetwarzania danych osobowych. Monitoring stosować można więc wyłącznie wtedy, gdy inne, mniej ingerujące w prywatność formy nadzoru będą nie wystarczające do realizacji celów administratora danych.

Przykład

Jeżeli celem administratora jest zapewnienie informacji o ilości dostępnych miejsc parkingowych, to stosowanie monitoringu wizyjnego będzie środkiem nadmiarowym (nieadekwatnym) do realizacji tego celu, gdyż wystarczy system zliczający samochody wjeżdżające na teren parkingu i opuszczające go.

Zgodnie z zasadą rozliczności, analiza taka powinna zostać przeprowadzona w formie pisemnej, tak by administrator w przyszłości był w stanie wykazać przestrzeganie przepisów o ochronie danych osobowych. Warto przy tym zauważyć, że zgodnie ze komunikatem prezesa UODO z 17 sierpnia 2018 r., wprowadzenie „zwykłego" monitoringu wizyjnego, w których obraz jest nagrywany i wykorzystywany tylko na potrzeby analizy incydentów naruszeń prawa, nie wymaga przeprowadzenia formalnej oceny skutków dla ochrony danych, o której mowa w art. 35 RODO.

Zgodnie z zasadą minimalizacji danych, obszar monitoringu powinien być ograniczony tylko do tych miejsc, które faktycznie wymagają monitorowania, np. obszar wejść i wyjść do budynku. Ponadto, w celu ochrony prywatności osób monitorowanych, obszary, w których mogą one oczekiwać większej prywatności, takie jak szatnie czy toalety, powinny być co do zasady całkowicie wyłączone z monitoringu wizyjnego.

Należy również pamiętać o tym, że dane z monitoringu nie mogą być wykorzystywane w celach niezgodnych z tymi, do których zostały pierwotnie zebrane. Dane z monitoringu parkingu centrum handlowego, zbierane w celu zapobiegania przypadkom kradzieży oraz umożliwienia dochodzenia roszczeń przez osoby poszkodowane, nie mogą więc być, co do zasady, wykorzystywane do oceny pracy pracowników ochrony parkingu.

Jednocześnie, dane z monitoringu nie powinny być przechowywane przez okres dłuższy, niż jest to konieczne dla realizacji celów monitoringu. RODO nie daje w tym zakresie wyraźnych wskazówek. Natomiast polskie przepisy sektorowe (patrz ramka), wyznaczają okres 3 miesięcy jako maksymalny okres przechowywania takich danych – chyba że dane są potrzebne na potrzeby śledztwa, czy też dochodzenia lub ochrony przed roszczeniami.

Wydaje się więc, że można per analogiam przyjąć okres 3 miesięcy jako maksymalny akceptowany termin przechowywania danych z monitoringu także w dziedzinach nie objętych regulacją sektorową. Jednocześnie – o ile przetwarzanie danych przez tak długi okres nie jest uzasadnione – należy dążyć do jego skrócenia.

Wreszcie, zgodnie z zasadą integralności i poufności, administrator musi zadbać, by do danych z monitoringu miał dostęp jedynie ograniczony krąg osób, które tego dostępu potrzebują, np. w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, oraz o to, by osoby te zobowiązane były do zachowania uzyskanych danych w poufności.

Jednocześnie, dane z monitoringu powinny być zabezpieczone odpowiednimi, czyli stosownymi do występujących zagrożeń, środkami technicznymi. Środki te będą więc inne w przypadku danych przetwarzanych wyłącznie w zamkniętym systemie, inne dla danych przetwarzanych w systemie połączonym z internetem, inne wreszcie w przypadku danych przesyłanych przez internet.

W tym miejscu szczególną uwagę należy zwrócić na dane, do których dostęp ma nieograniczony krąg osób, np. w  przypadku kamer montowanych w miejscach atrakcyjnych turystycznie, z których obraz transmitowany jest przez internet do nieograniczonego kręgu odbiorców (webcams). Z przyczyn oczywistych transmitując obraz do nieznanych odbiorców administrator pozbawia się kontroli nad sposobem i celami, w jakich dane takie będą wykorzystywane przez ich odbiorców. Wydaje się, że w przypadku takich form monitoringu administrator powinien przeprowadzić ocenę skutków dla ochrony danych, zgodnie z art. 35 RODO.

Prawa osób monitorowanych

Osobom monitorowanym przysługują te same prawa, jakie przysługują wszystkim osobom, których dane są przetwarzane, na przykład prawo do złożenia sprzeciwu wobec przetwarzania danych czy prawo do złożenia skargi do prezesa UODO. Poniżej zostaną omówione jedynie uprawnienia mające największe praktyczne znaczenie w kontekście monitoringu wizyjnego.

Podstawowym prawem osób monitorowanych jest uzyskanie informacji o tym, że do monitoringu dochodzi, o tym, kto jest administratorem danych, w jakim celu dane będą wykorzystywane, o okresie przechowywania danych czy ich odbiorcach, oraz innych informacji, o których mówi art. 13 RODO.

Prezes UODO dopuszcza udzielenie tej informacji w sposób warstwowy: pierwszą warstwę informacji stanowi krótka informacja umieszczona w miejscach objętych monitoringiem, również w formie piktogramu, o fakcie monitoringu jak również ew. o administratorze danych pozyskanych z monitoringu. Ważne, by informacja ta była wyraźnie widoczna dla osób objętych monitoringiem, tj. np. dostosowana do wielkości pomieszczenia objętego monitoringiem. Druga warstwa informacji, stanowiąca już pełną realizację obowiązku informacyjnego z art. 13 RODO, powinna być łatwo dostępna dla osób odwiedzających obiekt np. na jego recepcji i stronie internetowej.

Osoba monitorowana ma ponadto prawo do uzyskania od administratora informacji, czy jej dane są przetwarzane, a jeżeli do przetwarzania dochodzi, ma prawo do dostępu do danych z monitoringu, które jej dotyczą. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że prawo to musi być realizowane z poszanowaniem praw innych osób, których wizerunki zostały utrwalone wraz z wizerunkiem osoby, która domaga się dostępu do danych. W praktyce, administrator powinien zadbać by dane innych osób zostały zamazane lub w inny sposób pozbawione charakteru danych osobowych.

Warto przy tym pamiętać, że zgodnie z motywem 63 RODO, jeżeli administrator przetwarza duże ilości danych o osobie, której dane dotyczą – np. o pracowniku centrum handlowego, którego wizerunek jest utrwalany przez kamery monitoringu każdego dnia – może on zażądać przed udzielaniem informacji, by osoba taka sprecyzowała swoje żądanie np. przez podanie relewantnych dla jej żądania dat.

Wniosek

Wobec braku kompleksowych regulacji dotyczących monitoringu wizyjnego w prawie polskim, w poszukiwaniu wskazówek dotyczących zgodnego z prawem stosowania tego monitoringu należy uważnie obserwować praktykę, w tym orzecznictwo, polskich i europejskich organów ochrony danych w tym zakresie.

Autorka jest radcą prawnym w kancelarii Hogan Lovells

Gdzie szukać przepisów

Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienie monitoringu wizyjnego miejsc publicznych są przepisy dotyczące ochrony danych osobowych, czyli Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych), czyli RODO. Jednak regulacja ta ma charakter ogólny i nie odnosi się wprost do monitoringu wizyjnego. W prawie polskim istnieją również przepisy regulujące zagadnienie monitoringu wizyjnego w wybranych sferach życia społecznego, zawarte m.in. Kodeksie pracy, Prawie oświatowym czy w ustawie o samorządzie gminnym. Chociaż wprost odnoszą się one tylko do sfer objętych zakresem ich regulacji, można w nich poszukiwać wskazówek dla rekonstruowania dopuszczalnych form monitoringu również poza tym zakresem.

Ponadto wskazówek do stosowania monitoringu wizyjnego można szukać we Wskazówkach Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (UODO) dotyczących wykorzystywania monitoringu wizyjnego (z czerwca 2018 r, dostępnych w wersji przekazanej do konsultacji (na stronie uodo.gov.pl/pl/138/354) czy też we wskazówkach organów unijnych, również wydanych przed wejściem w życie RODO, takich jak Wskazówki Europejskiego Inspektora Ochrony Danych dot. monitoringu wizyjnego stosowanego przez instytucje Unii Europejskiej (z marca 2010 r.).