Dojrzewanie miast

Trudno nie zauważyć, że jako społeczeństwo dojrzewamy, a nasze postawy i wartości ulegają pozytywnej przemianie.

Aktualizacja: 01.06.2015 11:32 Publikacja: 31.05.2015 16:02

Dojrzewanie miast

Foto: Rzeczpospolita/Janusz Kapusta

Chcemy ciekawiej i zdrowiej spędzać czas wolny, szukamy dobrych relacji z innymi, chcemy przynależeć i utożsamiać się z szerszą wspólnotą i zapuścić korzenie. Jesteśmy społeczeństwem „w drodze", które po okresie „urządzania się" i zachłyśnięcia konsumpcją zaczyna szukać czegoś więcej. Odkrywamy przy tej okazji, że przestrzeń miast ma znaczenie i myślimy o niej w kontekście samorealizacji i rozwoju pasji.

Otoczenie ma duży wpływ na jakość naszego życia – od samopoczucia, aż po możliwości rozwoju. Bliskość parków i ogrodów sprawia, że jesteśmy zdrowsi. W przyjaznej przestrzeni publicznej łatwiej wchodzimy w relacje z innymi. Przestrzeń stanowi też dla nas inspirację i pole eksperymentowania. To w niej kształtuje się nasza ciekawość i związana z nią kreatywność, ale też tu uczymy się w praktyce życia społecznego. To dzięki przebywaniu z innymi ludźmi, często pochodzącymi z różnych światów społecznych, uczymy się empatii i wrażliwości społecznej – otwartości na tego „drugiego". Charakter przestrzeni nie jest więc tylko odzwierciedleniem tego kim jesteśmy, ale też kształtuje nas samych, mając wpływ na pracę naszego mózgu.

Sposób organizacji przestrzeni miejskiej ma też znaczenie dla rozwoju – społecznego i gospodarczego. Dziś, jak nigdy wcześniej, postęp i rozwój cywilizacyjny zależy od intensywności naszych wzajemnych kontaktów. A ta właśnie zależy od organizacji przestrzeni. To przyjazne otoczenie wspiera z jednej strony „przełom innowacyjny" w gospodarce, z drugiej zaś – odradzanie się wspólnot obywatelskich. Choć coraz częściej kontaktujemy się w świecie wirtualnym, to jesteśmy jednocześnie świadkami renesansu fizycznego spotkania. Elektroniczna komunikacja bowiem nie zastąpi nigdy bycia razem tu i teraz. Stworzenie prawdziwej, głęboko ludzkiej relacji jest możliwe jedynie przy kontakcie twarzą w twarz. A do rozwoju potrzeba tego, co sprzyja ciągłym, swobodnym spotkaniom ludzi o różnych zainteresowaniach, profesjach i doświadczeniach. Już wiemy, że w Polakach tkwi olbrzymi, lecz nie do końca wykorzystany potencjał. Jesteśmy przedsiębiorczy, kreatywni, mobilni, dobrze wykształceni, pracowici. Zaprzęgnięcie jednak naszego potencjału do rozwoju szerszych wspólnot blokuje nasza „polska forma" – sposób, w jaki się ze sobą komunikujemy, jak się do siebie odnosimy, jak ze sobą współpracujemy. To jest ciągle ta Norwidowska myśl, byśmy byli nie tylko narodem, ale i społeczeństwem, które potrafi myśleć i działać nie tylko indywidualnie, ale i zbiorowo

Innowacyjność gospodarcza i społeczna wiąże się bowiem nie tylko z naszą indywidualną kreatywnością, lecz coraz częściej wynika ze współpracy ludzi o różnych kompetencjach. A dla tej współpracy kluczowe znaczenie mają często szczegóły, na które nie zwracamy uwagi, np.: bliskie usytuowanie parków naukowo-technologicznych i uniwersyteckich kampusów; odległość od restauracji i kawiarni czyli bliskość miejsc, w których w nieformalnej atmosferze tworzy się twórczy ferment. Czy skamandryci rozwinęliby swój unikalny styl, gdyby nie spotkania w Małej Ziemiańskiej? Czy szkoła lwowska wniosłaby wkład do światowej matematyki, gdyby nie dyskusje w kawiarni Szkockiej?

Przestrzeń publiczna stanowi też fundament dla odradzania się lokalnych wspólnot obywatelskich. Coraz częściej mieszkańcy zaczynają rozumieć jej wagę. I to skłania ich do zaangażowania się w działania na jej rzecz – począwszy od złożenia do budżetu obywatelskiego propozycji uporządkowania lokalnego skwerku czy budowy placu zabaw dla dzieci, aż do protestu przeciwko planowanej inwestycji; szczególnie tych, które przestrzeń publiczną zamieniają w prywatną. Można więc powiedzieć, że przestrzeń aktywizuje i jednocześnie skłania do obywatelskiej współpracy. Stanowi bowiem najbardziej namacalne dobro wspólne.

Jednak równie ważny jest „agoralny" charakter tej przestrzeni: będąc otwartą dla każdego, umożliwia nie tylko spotkanie, ale też wspólne działanie i „współprzeżywanie", w toku którego rodzi się obywatelska wspólnota. Mamy okazję dostrzec to zjawisko, uczestnicząc w zbiorowych wydarzeniach i przeżyciach. Począwszy od wydarzeń artystycznych, festiwali teatralnych odbywających się w przestrzeni publicznej, aż po wielkie wydarzenia sportowe, jak niedawne Euro 2012. I tu też wielkie zadanie przed władzą publiczną, aby przestrzenie owego „współprzeżywania" i socjalizacji w działaniu tworzyć.

Rozwój naszych miast postępuje nieprzerwanie od ćwierćwiecza. Zwykle jesteśmy jednak tak zajęci realizacją inwestycji – renowacją istniejącej infrastruktury – jak też tworzeniem nowej – że gubimy szerszy obraz. Uczymy się nowych pojęć, jak „partycypacja", „rewitalizacja" czy „zrównoważony rozwój", ale często używamy ich bez głębszego rozumienia.

To właśnie w kontekście znaczenia przestrzeni powinniśmy osadzić modne dziś pojęcia. Bez kontekstu bowiem wszystkie one zostają wypłukane z sensu i stają się jedynie sloganami. Inaczej mówiąc, stają się hasłami reklamowymi, w które „opakowane" zostają prywatne i publiczne inwestycje. A tak naprawdę przemiany przestrzeni odbijają nasze postawy i wartości. To nasz wsobny indywidualizm i konsumpcyjny styl życia – skupianie się na urządzaniu się, gromadzeniu przedmiotów i rozwoju kariery – prowadził do rozlania się miast, budowy grodzonych osiedli i dominacji w mieście samochodu jako głównego środka transportu.

Myśląc o przyszłości, warto abyśmy dostrzegli, że między przestrzenią a postawami i wartościami istnieje sprzężenie zwrotne. Z jednej strony przestrzeń je odzwierciedla, z drugiej określony jej kształt może przyczyniać się do przyspieszenia zmian kulturowo-mentalnych, których potrzebujemy.

Dr Jan Szomburg jest ekonomistą, prezesem Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, inicjatorem Kongresów Obywatelskich

Piotr Zbieranek jest socjologiem i psychologiem, pracownikiem naukowym Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową

Wydarzenia
RZECZo...: powiedzieli nam
Materiał Promocyjny
Garden Point – Twój klucz do wymarzonego ogrodu
Wydarzenia
Czy Unia Europejska jest gotowa na prezydenturę Trumpa?
Wydarzenia
Bezczeszczono zwłoki w lasach katyńskich
Materiał Promocyjny
Firmy, które zmieniły polską branżę budowlaną. 35 lat VELUX Polska
Materiał Promocyjny
GoWork.pl - praca to nie wszystko, co ma nam do zaoferowania!