Drugie po „Brzdącu”, odświeżone cyfrowo ponadczasowe arcydzieło autorstwa Charliego Chaplina, trafia na nasze ekrany. To właściwie jego kinowa premiera, bowiem nigdy wcześniej go publicznie nie rozpowszechniano. Pokazywały go jedynie DKF, wypożyczając kopię w Filmotece Narodowej, a w ostatnim czasie parokrotnie TVP Kultura.
Zamiar tego filmu narodził się w połowie lat 30., gdy dla bystrego obserwatora było oczywiste, co się dzieje w hitlerowskich Niemczech. Scenariusz ukończył Chaplin w 1938 r. Ale już pierwsze wiadomości o jego zamiarach spowodowały interwencję dyplomatów III Rzeszy i silnych ówcześnie w Stanach Zjednoczonych ośrodków niemieckich. Chaplin się jednak nie przestraszył – premiera jego „Dyktatora” odbyła się 15 października 1940 r., jeszcze przed przystąpieniem Stanów Zjednoczonych do wojny. W swej autobiografii napisał: „gdybym wiedział o rzeczywistych potwornościach niemieckich obozów koncentracyjnych, nie mógłbym nakręcić „Dyktatora”, bo nie byłbym w stanie kpić z ludobójczego obłędu hitlerowców. Natomiast byłem zdecydowany ośmieszyć ich mistyczne brednie na temat czystości rasy”.
Bohaterami są żydowski fryzjer Harü Tondadoz i dyktator Tomanii Adenoid Hynkel, bliźniaczo do siebie podobni, choć diametralnie różniący się poglądami (w obu rolach Chaplin).
Napis w czołówce filmu głosi, że wszelkie podobieństwo tych dwóch postaci jest przypadkowe. To doskonały żart parodiujący formułę amerykańskiego kina. Ale Chaplin naprawdę stworzył dwie zupełnie różne wewnętrznie sylwetki. A kabotynizm Hitlera został wyśmiany w sposób genialny, choćby w sławnej scenie z globusem zmieniającym się w podrzucany ręką balon. Kiedy nienawidzący Żydów złowrogi dyktator ulegnie wypadkowi, jego miejsce zajmie fryzjer. Korzystając z okazji, wygłosi płomienny apel do ludzi dobrej woli, by walczyli o postęp, demokrację i lepszy świat. Ten fragment, od początku krytykowany i uważany za najsłabszy, najbardziej się zestarzał.
? Komedia. USA 1940, scen. i reż. Charlie Chaplin, wyk. Charlie Chaplin, Paulette Goddard, Jack Oakie, Reginald Gardiner
