Papież awangardy

Neutralna Hiszpania staje się wówczas azylem dla artystów cudzoziemców. Tadeusz poznaje tam m.in. Józefa Pankiewicza i jego uczniów, Leopolda Gottlieba oraz całą plejadę nowoczesnych twórców hiszpańskich, francuskich, chilijskich, argentyńskich. Ekspozycja przypomina wiele mało znanych faktów z ponadpięcioletniego pobytu Peipera w Hiszpanii, m.in. przywołuje wystawę polskich artystów w Madrycie w 1918 roku, która silnie oddziałała na hiszpańską awangardę.

Na początku 1920 roku Peiper wraca do kraju i błyskawicznie staje się centralną postacią środowisk artystycznych Krakowa i Warszawy. Zaczyna współpracę z wydawanymi w Krakowie „Formistami" i warszawską „Nową Sztuką", ale ma rozleglejsze plany i ambicje, zakłada własne czasopismo – „Zwrotnica" – poświęcone nowym kierunkom w kulturze i sztuce.

Początkowo „Zwrotnica" skupiała głównie futurystów i formistów, m.in., Tytusa Czyżewskiego, Stanisława Młodożeńca, Brunona Jasieńskiego, Aleksandra Wata, Anatola Sterna. Celem Peipera była zmiana nowoczesnej kultury w Polsce przez zderzenie jej z doświadczeniami europejskimi. Ogłasza więc koniec formizmu i futuryzmu i wzywa do tworzenia nowej sztuki, nie anarchicznej, lecz racjonalnej i logicznej, która ma budować nową rzeczywistość.

Finał wystawy brzmi jak przestroga. Dążenia modernizacyjne i awangardowe utopie cywilizacyjnego postępu upadły w latach 30. na skutek ekonomicznego kryzysu, rozwoju kultury masowej oraz zwycięstwa w Europie systemów autorytarnych i dyktatur, a w końcu wybuchu II wojny.

Wystawa „Papież awangardy. Tadeusz Peiper w Hiszpanii, Polsce, Europie" czynna będzie w Muzeum Narodowym do września. Jesienią pojedzie do Madrytu i będzie tam prezentowana w Akademii Sztuk Pięknych.