Pozew zbiorowy będzie coraz bardziej popularny

Pierwszy w Polsce pozew zbiorowy zakończył się niedawno po myśli klientów BRE Banku. Przypomnijmy, że chodziło o oprocentowanie kredytów we frankach szwajcarskich i zarzuty ponad 1 tys. klientów, że bank nie wykonał należycie umowy. Co ten wyrok sądu oznacza dla konsumentów na rynku nieruchomości, którzy noszą się z zamiarem pójścia śladem klientów banku?

Mariusz Zając:

Wyrok sądu pierwszej instancji w sprawie klientów BRE Banku, będący jednym z pierwszych skutecznie przeprowadzonych postępowań grupowych w Polsce, daje nadzieje konsumentom, także na rynku mieszkaniowym, na skuteczniejsze dochodzenie swoich roszczeń przeciwko deweloperom oraz innym przedsiębiorcom. Trzeba pamiętać, że możliwość dochodzenia roszczeń w trybie postępowań grupowych jest stosunkowo nowym rozwiązaniem w polskim prawie, a zatem dopiero teraz pierwsze sprawy znajdują swój finał. Ponadto niektóre z pierwszych kierowanych do sądów pozwów grupowych były odrzucane z przyczyn formalnych, co być może zniechęciło do tej metody dochodzenia roszczeń.

Jednak w mojej ocenie dla konsumentów na rynku nieruchomości istotniejsze znaczenie aniżeli rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w Łodzi w sprawie klientów BRE Banku ma postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie (o czym „Rzeczpospolita" pisała 11 czerwca 2013 r.). We wspomnianym postanowieniu Sąd Apelacyjny potwierdził możliwość dochodzenia w ramach pozwów grupowych roszczeń nabywców lokali z tytułu umów deweloperskich lub umów sprzedaży lokali, co było dotychczas przedmiotem sporu.

Obydwa wspomniane orzeczenia przyczynią się do upowszechnienia roszczeń grupowych jako metody dochodzenia roszczeń.

Kto ma szanse i w jakiej sytuacji, aby móc skorzystać z instytucji pozwu zbiorowego?

Aleksandra Politańska:

Szanse na skorzystanie z instytucji pozwu zbiorowego mają zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy. W każdym przypadku musi być to co najmniej dziesięć osób, które dochodzić będą roszczeń jednego rodzaju, opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Mówiąc znacznie prościej: musi być to grupa co najmniej dziesięciu osób fizycznych lub prawnych poszkodowanych w wyniku jednego zdarzenia. Oczywiście nie każde roszczenie może być dochodzone w postępowaniu grupowym. Ustawodawca ograniczył możliwość dochodzenia roszczeń w tym trybie do spraw dotyczących ochrony konsumentów z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych. W postępowaniu grupowym nie można dochodzić roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Dodatkowo należy pamiętać, że w sprawach o roszczenia pieniężne postępowanie grupowe jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona, przy czym to ujednolicanie wysokości roszczeń może następować w podgrupach liczących co najmniej dwie osoby.

Kto nie ma szans na dochodzenie swoich roszczeń w ramach pozwu zbiorowego? Jakie są alternatywy wobec pozwu grupowego?

MZ:

Jak już wspomnieliśmy, dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym jest możliwe jedynie w zakresie roszczeń o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. W realiach rynku mieszkaniowego powyższe oznaczać będzie najczęściej, że w tym trybie nie jest możliwe dochodzenie osób nieposiadających statusu konsumentów, np. osób dokonujących zakupu nieruchomości na cele prowadzonej działalności gospodarczej lub też osób dokonujących nabycia nieruchomości od kontrahenta niebędącego przedsiębiorcą. Oczywiście adresatem roszczeń dochodzonych w trybie postępowania grupowego mogą być nie tylko deweloperzy, ale również instytucje finansowe, o czym świadczy wyrok w sprawie przeciwko BRE Bankowi, oraz profesjonalni doradcy działający na tym rynku. Często spotykaną alternatywą wobec drogi postępowań grupowych jest dokonywanie cesji roszczeń na określony podmiot lub członka grupy zainteresowanej dochodzeniem roszczenia. Chyba najbardziej rozpowszechnionym przykładem takiej sytuacji jest praktyka dokonywania cesji roszczeń wobec dewelopera z tytułu wad budynku mieszkalnego przez nabywców lokali na rzecz tworzonej przez nich wspólnoty mieszkaniowej, co pozwala na wyposażenie wspólnoty w legitymacje czynną w przypadku dochodzenia naprawy bądź odszkodowania za wady tkwiące w częściach wspólnych nieruchomości na drodze sądowej.

Na czym polega rozpatrywanie sprawy przez sąd w ramach pozwu zbiorowego i dlaczego może być bardziej korzystne niż standardowe ścieżki procesowe ?

AP: Rozpatrywanie spraw w ramach postępowania grupowego różni się w kilku aspektach od postępowania zwykłego. Należy pamiętać, że powództwo w postępowaniu grupowym wytacza reprezentant grupy, który działa w imieniu własnym na rzecz wszystkich członków grupy. Ustawa wprost określa, jakie, poza standardowymi, elementy musi zawierać pozew, takie jak m.in. wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, oświadczenie członków grupy o przystąpieniu do grupy, wyrażeniu zgody na reprezentanta, oświadczenie reprezentanta grupy potwierdzające, że działa on jako jej reprezentant, umowa z pełnomocnikiem, wskazanie, że w sprawie działa co najmniej 10 osób, że dochodzą one roszczeń jednego rodzaju opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej oraz w przypadku roszczeń o charakterze pieniężnym określenie wysokości roszczenia każdego z członków grupy. Dodatkowo na pierwszej rozprawie odbywa się niejako przedsąd, w trakcie którego sąd decyduje, czy spełnione zostały wymogi formalne pozwalające rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.

Od czego powinni zacząć składanie pozwu zbiorowego klienci np. firmy deweloperskiej czy budowlanej, którzy kwestionują jakość prac na osiedlu? Jak się powinni do tego przygotować?

MZ:

Oczywiście pierwszym elementem przygotowań do wystąpienia przeciwko deweloperowi z roszczeniem grupowym jest znalezienie odpowiednio licznej grupy nabywców lokali w danej inwestycji, którzy są zdecydowani na dochodzenie swoich roszczeń na drodze sądowej. Należy przy tym upewnić się, czy wszystkie osoby deklarujące swoje zainteresowanie udziałem w postępowaniu mają status konsumentów, w szczególności czy nabyte przez nich lokale mają status lokali mieszkalnych, a także czy nie zostały nabyte na cele działalności gospodarczej. Zainteresowani powinni wybrać ze swojego grona reprezentanta grupy, który w ich imieniu będzie wytaczał powództwo, jak również wybrać adwokata lub radcę prawnego, który będzie pełnomocnikiem powodów. W dalszej kolejności należy określić i ujednolicić roszczenia, jakich będą dochodzić członkowie grupy przeciwko deweloperowi. W ramach postępowania grupowego dochodzone roszczenia pieniężne muszą podlega ujednoliceniu, przy czym ujednolicenie to może zostać dokonane w grupach liczących co najmniej dwie osoby. Po dokonaniu powyższych ustaleń nabywcy lokalu mogą wspólnie z wybranym pełnomocnikiem przystąpić do konstruowania pozwu. Powinni także pamiętać o przygotowaniu i zabezpieczeniu odpowiedniego materiału dowodowego dokumentującego nie tylko niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań umownych przez dewelopera, ale również podjęte próby nakłonienia dewelopera do dobrowolnego usunięcia uchybień będących podstawą powództwa.

Ile czasu zajmuje rozstrzygnięcie? Czy na wyrok trzeba czekać kilka lat?

AP:

Postępowanie grupowe należy do właściwości sądów okręgowych. Czas rozstrzygania spraw w postępowaniu grupowym nie powinien być znacznie dłuższy aniżeli spraw, które toczą się w danym wydziale sądu okręgowego w ramach postępowania zwykłego. Nie można oczywiście pominąć kwestii liczby uczestników, która wpływa na obszerność materiału dowodowego gromadzonego w sprawie, oraz faktu, że postępowanie grupowe poprzedzone jest rozprawą w przedmiocie dopuszczenia postępowania grupowego. Już choćby te dwa czynniki powodują, że na rozstrzygnięcie potrzeba nieco więcej czasu.

W postępowaniu grupowym wprowadzono obowiązkowe zastępstwo stron przez adwokatów i radców prawnych, więc można mieć nadzieję, że jest to czynnik, który będzie pozytywnie wpływał na szybkość i sprawność toczącego się sporu. W mojej ocenie czas rozstrzygania sporów w postępowaniu grupowym nie powinien różnić się od czasu rozstrzygania bardziej złożonych spraw w postępowaniu zwykłym.

—gb

CV

Aleksandra Politańska – adwokat, partner w kancelarii Zając Zarębski i Partnerzy – Adwokaci i Radcowie Prawni. Specjalizuje się w prawie własności intelektualnej oraz w sporach sądowych.