Nieruchomości: wywłaszczenie nie tylko decyzją - wyrok WSA

Umową notarialną z 1986 r. właściciele dwóch działek w północnej części Elbląga sprzedali je Skarbowi Państwa na cel publiczny: budowę bazy przeciwpowodziowej dla straży pożarnej. Baza do dziś nie powstała, a plan zagospodarowania zmienił przeznaczenie tego terenu.

W 2012 r. Antoni B. (dane zmienione), syn nieżyjących już byłych właścicieli, złożył wniosek o zwrot nieruchomości jako niewykorzystanej zgodnie z celem wywłaszczenia.

Starosta elbląski umorzył jednak postępowanie jako bezprzedmiotowe. Stwierdził, że nie wystarczy samo niezrealizowanie celu wywłaszczenia. Warunkiem jest także, żeby o utracie własności rozstrzygała decyzja administracyjna lub umowa cywilnoprawna, ale tylko zawarta na podstawie ustaw wyliczonych w art. 216 ustawy z 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Z treści aktu notarialnego z 1986 r. nie wynika, ażeby ten warunek został spełniony.

Gdy wojewoda warmińsko-mazurski zaakceptował stanowisko starosty, Antoni B. wystąpił ze skargą do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie.

Sąd uznał za decydujący w tej sprawie art. 216 ust. 2 pkt 3 u.g.n., zgodnie z którym przepisy u.g.n. o zwrocie wywłaszczonych nieruchomości stosuje się odpowiednio do nieruchomości nabytych na rzecz Skarbu Państwa na podstawie ustawy z 1985 r. o gospodarce gruntami.

Dopuszczalny jest więc zwrot nieruchomości nabytych przez Skarb Państwa w drodze umowy sprzedaży zawartej pod rządami ustawy o gospodarce gruntami.

Z jej przepisów wynika, że takie nabycie trzeba oceniać przez pryzmat powiązania z procedurą wywłaszczeniową. Były to bowiem umowy szczególne, a nie dobrowolne, ponieważ ich alternatywą było wywłaszczenie. Zbycie nieruchomości w drodze takich umów w sytuacji zagrożenia przymusem wywłaszczenia było więc równoznaczne z wywłaszczeniem – ocenił sąd i uchylił decyzję wojewody.

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił w 2014 r. skargę kasacyjną Gminy Miasto Elbląg od tego wyroku. Do wniosków WSA w Olsztynie dodał, że skoro wywłaszczenie nieruchomości mogło nastąpić zarówno w drodze decyzji administracyjnej, jak i umowy cywilnoprawnej, osoby godzące się na umowne wyzbycie się nieruchomości na cele publiczne byłyby obecnie w gorszej sytuacji niż te, które zostały wywłaszczone na mocy decyzji administracyjnych.

Po tym wyroku sądu kasacyjnego starosta elbląski orzekł , że działka musi wrócić do właściciela , a on musi oddać miastu 255,770 zł zwaloryzowanego odszkodowania. Wojewoda warmińsko-mazurski potwierdził decyzję, lecz nie był to finał sprawy. W 2017 r. trafiła ona ze skargi Gminy Miasta Elbląg po raz kolejny na wokandę WSA w Olsztynie. Miasto nadal powątpiewało, aby w czasie zawierania umowy sprzedający znajdowali się pod presją groźby wywłaszczenia, a umowa sprzedaży była faktycznie wywłaszczeniem podlegającym przepisom art. 136 i 137 u.g.n.

Wątpliwości rozwiał wyrok podzielający w pełni ocenę prawną zawartą w orzeczeniu WSA z 2012 r. i potwierdzoną przez NSA.

Oddalając skargę, sąd uznał, że: „nieruchomość została wywłaszczona, a nie sprzedana Skarbowi Państwa dobrowolnie. Tym samym w sprawie mają zastosowanie art. 136 ust. 3 i art. 137 u.g.n. umożliwiające zwrot wywłaszczonych nieruchomości".