Obecnie obowiązujące przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego i ustawy o pomocy społecznej umożliwiają umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w domach pomocy społecznej wbrew jej woli, gdy zgodę na umieszczenie wyrazi jej opiekun. W takiej sytuacji opiekun powinien uzyskać zgodę sądu opiekuńczego, jednak praktyka wskazuje, że nie zawsze ma to miejsce. Przepisy umożliwiają umieszczanie w domach pomocy społecznej również bez zgody opiekuna na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego.
- Sama osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie ma prawa do zaskarżenia orzeczeń i decyzji, na podstawie których odbywa się umieszczenie w domu pomocy społecznej. Nie ma również żadnej procedury, za pomocą której osoba taka mogłaby domagać się kontroli sądowej legalności i zasadności ciągłego pobytu w domu pomocy społecznej" – wskazuje Marcin Szwed, prawnik HFPC.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka podkreśliła, że te przepisy są niezgodne z europejską konwencją praw człowieka, co Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdził m.in. w wyroku w sprawie Kędzior przeciwko Polsce. - Pomimo upływu dwóch lat od wydania wyroku, wadliwa procedura wciąż obowiązuje, co przyczynia się do napływu kolejnych skarg do ETPC – mówi Marcin Szwed.
W wystąpieniu do RPO fundacja wskazała, że samo usprawnienie procedury przymusowego umieszczania osób ubezwłasnowolnionych w domach pomocy społecznej nie zapewni pełnego poszanowania ich praw, do czego zobowiązuje Polskę konwencja o prawach osób niepełnosprawnych. W tym celu niezbędne jest przeprowadzenie całościowej reformy systemu pomocy społecznej. Zdaniem HFPC należałoby odejść od zasady instytucjonalizacji w kierunku bardziej zindywidualizowanych mechanizmów wsparcia osób z niepełnosprawnościami, które umożliwiłyby im integrację ze społeczeństwem i środowiskiem lokalnym, a także chroniłyby ich wolność i prawo do prywatności.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka zaapelowała do Rzecznika Praw Obywatelskich o wykorzystanie swojego autorytetu w celu skłonienia ustawodawcy do podjęcia niezbędnych kroków legislacyjnych w tym zakresie.
