Kaszel to efekt pobudzenia obszarów umiejscowionych w narządach układu oddechowego – krtani, tchawicy, oskrzelach i nosogardzieli, a niekiedy także tkanki płucnej lub opłucnej i przepony. Najczęściej wiąże się z infekcją, ale odruch kaszlowy występuje o wiele częściej niż zakażenie wirusowe czy bakteryjne. Jest fizjologiczną reakcją obronną organizmu, pomagającą oczyścić drogi oddechowe z zanieczyszczeń, śluzu czy ciał obcych.
Kaszlemy, gdy do układu oddechowego przedostanie się intensywny, ostry zapach, fragment jakiegoś przedmiotu, a nawet nadmiar śliny, ale również wtedy gdy błona śluzowa dróg oddechowych lub narządów zostanie podrażniona np. działaniem drobnoustrojów chorobotwórczych czy alergenami. Kaszel może się też wiązać z bardzo poważnymi, zagrażającymi życiu schorzeniami.
Rozpoznanie przyczyny kaszlu zależy od wielu czynników: jego charakteru, pory dnia, w której odruch się nasila, czy wieku chorego. Istotny jest czas trwania dolegliwości. Na tej podstawie kaszel dzieli się na ostry - trwający do trzech tygodni, podostry – od trzech do ośmiu tygodni, oraz przewlekły - nawet ponad osiem tygodni.
Aby rozpoznać przyczyny kaszlu i wybrać odpowiednie leczenie najistotniejsze jest ustalenie, czy kaszel ma charakter ostry czy przewlekły. Ważną informacją jest jednak także jego rodzaj. Gdy jest on suchy, uporczywy, o chrapliwym lub szczekającym brzmieniu, mówimy o kaszlu nieproduktywnym. Odruch kaszlowy rozpoczyna się wówczas w obrębie gardła, krtani lub oskrzeli. Uszkodzony przez namnażające się drobnoustroje nabłonek staje się bardzo wrażliwy na działanie bodźców. Ciągłe uczucie drapania w gardle pobudza odruch kasłania zarówno w dzień, jak i nocą, utrudniając spokojny sen.
Gdy kaszel pochodzi z dolnych odcinków układu oddechowego, a do jamy ustnej przedostaje się flegma, mamy do czynienia z kaszlem produktywnym. Wydzielina może być gęsta, ropna, o żółtym lub zielonym zabarwieniu, ale też śluzowa, biała bądź przezroczysta. Jej odkrztuszanie pozwala oczyścić drogi oddechowe i znacząco wspomaga walkę z dolegliwością.
