Wyrosłam z Edgara Alana Poe

Rz: Zgadza się pani z powiedzeniem: moje mieszkanie świadczy o mojej duszy?

Nawet coraz bardziej jestem do niego przekonana. Teraz często ludzie mają sporo pieniędzy i po nabyciu mieszkania wynajmują do jego urządzenia designerów. Mieszkanie ma świadczyć o nich jako o ludziach sukcesu. Są tam więc rzeczy modne i piękne. Nie ma miejsca na pamiątki osobiste. Z czasem jednak jakieś się pojawiają, bo nie można żyć w sztucznym wnętrzu. Taką rolę osobistych pamiątek może pełnić także biblioteka albo drobiazg kupiony na targu staroci.

Chyba nie po to wynajmują dekoratora wnętrz, aby burzyć jego drogo opłaconą koncepcję. Pani ma to szczęście, że mieszka w przedwojennej kamienicy. Tu ściany nie schodzą się prostopadle, właściwe żadna z nich nie jest równa, są dziwne zaułki, zakola. Niczego nie trzeba było wymyślać.

Rzeczywiście, żadne pomieszczenie nie ma prostych kątów. Kamienica, w której mieszkam w pobliżu Teatru Polskiego w Warszawie, powstała w połowie lat 30. Architekci dali tu popis nowoczesności. Wtedy było to osiągnięcie europejskie. Jest tu wyjątkowej urody owalna klatka schodowa. Druga klatka, kuchenna, jest już bardziej banalna.

Dla służby architekci nie musieli się specjalnie starać o ekstrawagancje.

Ważna była przede wszystkim wygoda. Gdy dom powstawał, na każdym piętrze było tylko jedno 200-metrowe mieszkanie. Kiedy 50 lat temu sprowadzałam się tu z rodzicami i bratem, było już podzielone na kilka mniejszych. Wcześniej mieszkaliśmy na Szmulkach, na warszawskiej Pradze, na 12 metrach w cztery osoby. Ale ja tamten okres wspominam miło, bo toczyło się tam bardzo udane życie podwórkowo-towarzyskie. Do tej pory przyjaźnię się z Teresą, koleżanką z tamtego podwórka, a poznałyśmy się, gdy miałyśmy po trzy lata. Nie muszę do tego korzystać z portalu nasza-klasa.

Sądząc po pani mieszkaniu, jest pani osobą tak nienowoczesną, że aż ekstrawagancką. Nigdzie nie widzę telewizora.

Bo go tu nie ma. Mam natomiast komputer. Ale czy telewizor jest przejawem nowoczesności?

Chodzi mi o to, że telewizor jest dzisiaj oczywistością. Nigdy pani go nie miała?

Oczywiście, że miałam. Gdy mieszkałam sama – mały przenośny telewizorek. Dzieci sąsiadów, które mnie odwiedzały, pytały ze zdziwieniem: „gdzie u pani jest meblościanka z telewizorem?”.

To meblościanki w czasach PRL też pani nie miała?

Nie, i w ogóle nie lubię zagęszczenia mebli w mieszkaniu. Uważam, że pusta przestrzeń jest czymś wspaniałym.

Ale osobiste drobiazgi, pamiątki uważa pani też za coś wspaniałego. Widzę u pani na przykład piękną figurę Wenus z Milo wykonaną z brązu.

Przyniósł ją do domu mój ojciec, który wydobył ją z ruin Warszawy wiosną 1945 r., a mama spytała, czy nie mógł przynieść czegoś bardziej praktycznego.

To jak to jest z tymi osobistymi drobiazgami?

Pamiątki tak, ale wyselekcjonowane. Trzeba mieć samodyscyplinę i przeprowadzać selekcję, sprawdzać, z czego się wyrosło.

Wyrasta to się chyba z ubrań?

Wyrasta się także z przedmiotów, z książek. W młodości gromadziłam ich mnóstwo, ale w pewnym momencie stwierdziłam, że z niektórych już wyrosłam.

I jakie książki wyselekcjonowała pani negatywnie?

Na przykład książki Edgara Alana Poe. Jest wspaniały, ale stwierdziłam, że nigdy do niego już nie wrócę.

To nie lepiej, żeby stał na półce jako przyjaciel pani duszy? Ja bym się nie odważyła go wyrzucić.

Mam duszę posiadacza, ale w minimalnym stopniu. Moja rodzina po powstaniu warszawskim straciła wszystko. Gdy wrócili do domu po zamarzniętej Wiśle, z całego dobytku zostały szczątki kuchni kaflowej, z przepalonym garnkiem w piecyku. Wiem, że ważne jest, by trochę przywiązywać się do rzeczy, ale nie jest to istota życia.

Dlatego że za takie przywiązywanie do rzeczy płaci się później dużą cenę?

Gdzieś przeczytałam, że „człowiek jest epizodem w życiu przedmiotów”. Choć trzeba mieć w życiu kilka przedmiotów.

To dość okrutne stwierdzenie.

Mój zawód archeologa to potwierdza.

Co potwierdza?

Że przedmioty trwają setki tysięcy lat, a najstarsze narzędzia wykonane z kamienia ponad 2 miliony. Nie znamy ich użytkowników ani wytwórców, a je – tak.

Wróćmy do telewizora. Kiedy pani zdecydowała się na rozbrat z nim?

Jako archeolog prowadziłam dużo prac terenowych w Polsce, brałam udział w różnych ekspedycjach we Francji, Rosji, w innych krajach Europy. Raz jednak zdarzyło mi się, że mogłam zastąpić koleżankę w ekspedycji do Egiptu. Była to ekspedycja polsko-amerykańska, z udziałem archeologów z innych krajów Europy.

Jaki to ma związek z telewizorem?

Chwileczkę. W styczniu 1999 r. znalazłam się na Pustyni Zachodniej, w rejonie Abu Simbal. Obóz archeologiczny znajdował się w szczerej pustyni. Po wodę jechało się ponad 100 kilometrów.