Turystyka fabularna po Polsce

– Nie oszukujmy się, Łódź nie przyciąga masowego turysty z zagranicy. Jeśli chcę pokazywać uroki miasta, to muszę znaleźć oryginalną formułę i sama docierać do turysty – mówi Ania Mokrosińska, absolwentka geografii miast i turyzmu na Uniwersytecie Łódzkim.

Stworzyła Fabricum, grupę pasjonatów miasta. Pracują w różnych zawodach, ale mają licencje przewodników. Wspomagają ich studenci łódzkiej Filmówki. Grupa Fabricum przebiera się w stroje z XIX wieku i przybliża turystom świat "Ziemi obiecanej".

– Zgłaszają się do nas firmy, które organizują konferencje dla ludzi nieznających się i przyjeżdżających do Łodzi w interesach – tłumaczy Ania Mokrosińska. – Zwiedzanie ma być dla nich atrakcją, lecz także czasem relaksu i integracji. Stąd pomysł na grę miejską. Grupy rywalizują między sobą, rozwiązując zagadkę kryminalną z pomocą śledczych (przewodników).

Zwiedzający mają rekwizyty pomagające w dotarciu do celu: gazetę z epoki, raport ze wstępnych ustaleń policji. Miejsca, które oglądają, związane są z historią Łodzi i ważne dla czasów, w których toczy się akcja, w których żyli razem Polacy, Żydzi, Niemcy i administracja rosyjska. Stare fabryki, rezydencje właścicieli (m.in. Karola Scheiblera), szynki. Spotykają w nich bohaterów historii odgrywanych przez aktorów.

– Dawne pałace fabrykanckie tworzą naturalną scenerię do zwiedzania fabularnego – mówi Mokrasińka. – W tle intrygi przedstawiamy historie łódzkich rodzin, dramaty sztucznie aranżowanych małżeństw zawieranych po to, by łączyć fortuny lub je ratować.

Podróż w czasie i przestrzeni można odbyć też w Warszawie. Tu nocą w świetle pochodni i świec , w strojach z epoki, oprowadza po Starym Mieście Honorata Stafiej. I ona skrzyknęła grupę pasjonatów, którzy jako "Experience Warsaw" ("Doświadcz Warszawy") przedstawiają miejskie legendy.

– Pierwsze, o czym informuję turystów z zagranicy, to to, by nie porównywali naszej stolicy z Wiedniem, Pragą czy Berlinem, i wyjaśniam dlaczego – mówi. – Po takim krótkim historycznym wstępie zaczynamy zwiedzanie. Przypomina ono raczej zabawę niż wykład.

Na trasie straszy. Po Starówce snuje się duch Barbary Radziwiłłówny w żółtej sukni, słychać też jęki Piekarskiego torturowanego za próbę zamordowania Zygmunta III Wazy.

– Duchy cieszą się popularnością wśród turystów – mówi Stafiej. – Prócz nich duże wzięcie ma komuna.

W przedstawianiu komunistycznej stolicy specjalizują się Dominik Konat i Bartosz Wilim (historyk i polonista). Turystów obwożą nysą. Wycieczkę rozpoczynają od spotkania w barze mlecznym. Prócz Pałacu Kultury pokazują plac Konstytucji, dawny Dom Partii. Są zaopatrzeni w gadżety – symbole PRL: kartki na jedzenie, miniaturowe samochody takie jak Syrena, Fiat 126p, czarna Wołga, Trabant, bo każdy z nich ma swoją historię. Syrena – silnik z motopompy, maluch, bo to "obszerny i uniwersalny samochód rodzinny", czarna wołga porywała, a trabant robiony był niemalże cały z kartonu.

– Oprócz tego mamy metalowe znaczki z epoki i oczywiście kojarzące się z PRL i ZSRR czapki milicyjne – uszanki – mówi Dominik Konat. – Najczęściej obwozimy nysą Anglików i Amerykanów. Najbardziej ich dziwi ogromna ilość skrzynek na listy w budynku osiedla Za Żelazną Bramą. Pytają tam też: "Czemu tu są drzwi balkonowe, ale nie ma balkonów?!".

Pomysł na wycieczki śladami komunizmu nie należy do nich. W Krakowie turystykę w podobnym duchu proponowali już wcześniej Michał Ostrowski i Kuba Białach z Crazy Guides. Obwożą cudzoziemców trabantem po Nowej Hucie. W rozszerzonej wersji wycieczki – "Comunist Deluxe Tour" – proponują zwiedzanie mieszkania urządzonego meblościanką i wypoczynkiem Ukraina.

Zarówno krakowscy, jak i warszawscy przewodnicy podkreślają, że z ich pomysłów korzystają ci, którzy poznali już główne zabytki obu miast, znają trochę historię Polski, a ich zabawne inicjatywy traktują jako urozmaicenie pobytu. Podobne podejście do swoich propozycji obserwuje Honorata Stafiej.

– Na turystykę fabularną decydują się ci, którzy zwiedzili już Warszawę w tradycyjny sposób – podkreśla.

– Niestety, turystów jednodniowych, którzy są w Warszawie przejazdem, w interesach, jest najwięcej – mówi Karolina Paczyńska, archeolog i właścicielka agencji turystycznej Excellence Travel. – Mają na zwiedzanie dwie, cztery godziny. Proponujemy im Warszawę w pigułce, czyli trasę przez najważniejsze zabytki miasta. Jeśli mają inne oczekiwania, mogą zamówić sobie "wycieczkę szytą na miarę", z indywidualnym programem.

Wymagających turystów lubi Marta Pudełko. Opracowuje trasy na życzenie. Tak było w przypadku brytyjskiej pisarki Judith Lennox i jej męża, którym pokazywała w stolicy to, co ocalało z lat 30. XX wieku. Lennox pracuje właśnie nad powieścią rozgrywającą się w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym.

Czasem turyści zdają się na nią. – Pokaż te miejsca, które lubisz, opowiedz, jak żyją warszawiacy, co robią w wolnym czasie – proszą.

– Warszawa nie jest miastem, w którym przyjezdni zakochują się od pierwszego wejrzenia – mówi Marta Pudełko (jedna z nielicznych licencjonowanych przewodników spoza Warszawy, na co dzień tłumacz i lektorka).

– Sama potrzebowałam wiele czasu na oswojenie się z miastem, na odkrycie jego uroków i miejsc magicznych. Zrobienie licencji pomogło mi. Teraz dzielę się Warszawą, która fascynuje, a której na pierwszy rzut oka nie widać. Jej dzieje opowiadam poprzez ludzkie historie i anegdoty. Turyści nie lubią dat i fachowego słownictwa dotyczącego architektury. Chcą czuć klimat miejsca.

– Turyści odwiedzający Gdańsk podobnie, choć w przeciwieństwie do tych w stolicy mają więcej czasu – mówi Rafał Krauze, przewodnik po Trójmieście odznaczony "za zasługi dla turystyki", na co dzień nauczyciel akademicki. – Lubię cudzoziemców. Są zainteresowani życiem miasta bardziej niż rodacy zadowalający się obejrzeniem ulicy Długiej i pomnika Neptuna.

Wśród turystów przeważają Niemcy. Interesuje ich Gdańsk przedwojenny, te dzielnice, które przetrwały wojnę niemal niezmienione. Wielu szuka swoich korzeni, przywołuje dzieciństwo. Niektórzy pytają o getto.

– Taka sentymentalna turystyka wywołuje ogromne emocje – przyznaje Agnieszka Haska, która jest przewodniczką po żydowskiej Warszawie pracującą dla Forum Dialogu Między Narodami.