Grottger tworzył ten cykl w Wiedniu pod wpływem doniesień napływających z Warszawy w latach 1860-1861: o manifestacjach patriotycznych, którym początek dał pogrzeb wdowy po bohaterze narodowym - generale Józefie Sowińskim, obchodach bitwy grochowskiej, demonstracyjnym pogrzebie pięciu poległych, manifestacji przeciw rozwiązaniu Towarzystwa Rolniczego (zginęło wówczas stu jej uczestników) i „nieszporach warszawskich", czyli modlitwach w kościołach, podczas których wtargnęły wojska rosyjskie. Przedstawia w nich falę patriotyczno-religijnych uniesień, brutalność zaborcy oraz rosnącą determinację i wolę walki Polaków.
Na cykl składa się siedem kartonów: „Błogosławieństwo", „Lud w kościele", „ Chłop polski i szlachta", „ Żydzi warszawscy", „Jedna z tysiąca ofiar", „ Wdowa", „Zamknięcie kościołów". „Warszawa I" jest pierwszym cyklem, w którym Grottger wybrał karton oraz monochromatyczny rysunek kredkowy. Potem tę technikę stosował również w kolejnych wymienionych seriach.
„W cyklu „Warszawa" Grottger stworzył zupełnie nowy sposób wizualizowania historii, odnosząc się do wydarzeń bieżących i to wprost, bez odwoływania się do dawnej historii, bohaterskich wodzów, wielkich, pozytywnych wydarzeń z dziejów Polski. Ukazuje naród i jego cierpienie poprzez wybranych reprezentantów poszczególnych grup społecznych." – przekonuje Ewa Halawa, kuratorka wystawy.
Kartony Grottgera wyróżnia mistrzowska gra światła i cienia, potęgująca dramaturgię przedstawionych scen. Mimo realizmu i odwołań do autentycznych wydarzeń, rysunki te mają również wymowę symboliczną i cechy poetyki romantycznej.
W listopadzie 1861 roku Grottger pokazał „Warszawę" na wystawie w Wiedniu. Cykl zrobił wielkie wrażenie i został spopularyzowany przez reprodukcje wiedeńskiej firmy Meithke und Wawer, dzięki czemu stał się znany w kraju. Grottger zachęcony jego powodzeniem, w 1862 stworzył drugą wersję cyklu „Warszawa II". Rok później, po wybuchu walk, zorganizował zbiórkę pieniędzy i zakup broni dla oddziałów powstańczych. Od zamiaru zaciągnięcia się w ich szeregi powstrzymali go przyjaciele. Następnie pod wpływem wiadomości o przebiegu powstania skomponował „Polonię", w której pokazał bohaterstwo i dramat walczącego narodu. W „Lithuani" upamiętnił z kolei zryw Litwinów i Polaków. Ostatnim cyklem Grottgera była „Wojna", która powstała na przełomie 1866 i 1867 roku.
