O rozumny patriotyzm

Polski patriotyzm przez wiele dekad kształtował odpowiedzialność za wspólnotę narodową i miał kluczowe znaczenie dla odzyskania niepodległości Polski. Pod rządami PiS trwa proces zawłaszczania tego pojęcia przez obóz władzy, który posługuje się nim instrumentalnie w walce politycznej dla dzielenia społeczeństwa. W reakcji na to zjawisko zyskał na znaczeniu nurt łączący krytykę obecnej władzy z zakwestionowaniem tradycji narodowej i myślenia w kategoriach interesu narodowego. Reprezentuje go przede wszystkim radykalna lewica, ale wpływ tego nurtu widoczny jest także w szerszych kręgach o orientacji liberalno-lewicowej. Obecnie przejawia się zwłaszcza w radykalnej krytyce roli odrywanej przez polski Kościół, teraz i w przeszłości, całościowej dyskwalifikacji tradycji polskiej prawicy i przedstawianiu powojennego podziemia niepodległościowego jedynie w czarnych barwach.

Czytaj więcej

Plus Minus

Suwerenna Polska. Europa narodów czy przyspieszona integracja?

Ostry spór pomiędzy strukturami unijnymi a Polską na pewnym etapie członkostwa był nieuchronny. M...

Takie oceny bardzo wyraźnie przypominają paradygmat obowiązujący w PRL. Utrwalenie się tej tendencji byłoby szkodliwe dla przyszłości Polski i naszych szans rozwojowych. Uważamy, że patriotyzm wolny od instrumentalizacji i megalomanii narodowej może i powinien być siłą inspirującą pomnażanie potencjału Polski i skupiania społeczeństwa wokół wysiłków mających strategiczne znaczenie dla naszego kraju.

W epoce, gdy społeczeństwa Europy, także polskie, doświadczają wstrząsów i nowych wyzwań i przeżywają czas niepewności o swą przyszłość, niezbędne jest odwołanie się do patriotyzmu, który miłość do własnej Ojczyzny łączy z poszanowaniem godności i praw człowieka i z szacunkiem dla innych narodów. Taką wizję patriotyzmu odnajdujemy w bliskiej nam konserwatywnej tradycji ideowej. Warto przypomnieć prekursora tego myślenia, księcia Adama Czartoryskiego, który umieszczał ideę niepodległości Polski w uniwersalnym kontekście poszanowania praw narodów Europy. Podobne podejście znajdziemy w myśli Jana Pawła II i przesłaniu Solidarności. Także Ruch Młodej Polski, który współtworzyliśmy, nawiązywał do tej tradycji myślenia.

Nadal potrzebujemy także patriotyzmu pojmowanego jako obrona realistycznie odczytywanego interesu narodowego. Ten typ patriotyzmu wnieśli do polskiej myśli politycznej twórcy Narodowej Demokracji, przede wszystkim Roman Dmowski i Jan Ludwik Popławski.

Jesteśmy przekonani, że rozumny i odpowiedzialny patriotyzm może dać współczesnym Polakom prawdziwe zadomowienie w świecie, które nie jest możliwe bez potrójnego oparcia we wspólnotach lokalnych, wspólnocie losu i kultury i szerszej wspólnocie, jaką jest Europa. Wypada podkreślić, że populizm w wersji PiS, posługujący się narodową retoryką, nie spełnia tej funkcji i pozostaje w drastycznej sprzeczności z polskim interesem narodowym. Złym skutkiem takiej polityki jest ostry podział społeczny i wykluczanie całych grup społecznych poza wspólnotę. Nie mniej ważne jest to, że wbrew obietnicom nie może dać jednostkom prawdziwego zadomowienia, ponieważ eskaluje lęk i poczucie zagrożenia. W wielu społeczeństwach europejskich potrzeba identyfikacji ze wspólnotą kulturową jest bardzo silna i nie jest związana z partiami odwołującymi się do narodowego populizmu, który podejmuje ekspansję wówczas, gdy siły polityczne głównego nurtu przestają odwoływać się do wartości narodowych, ustępując „progresywnej" ideologii, lekceważącej wartość narodu jako wspólnoty. Tymczasem ten rodzaj postaw i wartości może być reprezentowany przez pozytywny i otwarty na świat patriotyzm. Doskonale rozumieją to, zwłaszcza w ostatnim okresie, politycy wielu partii klasycznej europejskiej centroprawicy, takich jak francuscy Republikanie, niemiecka CDU/ CSU czy hiszpańska Partia Ludowa.

Potrzebujemy odpowiedzialnego patriotyzmu, a więc takiego, który za najważniejszy cel stawia sobie działanie na rzecz rozwoju narodu, pojmowanego jako prawdziwa wspólnota, i zapewnienie mu godnego i bezpiecznego miejsca w Europie. Tylko taka jego wersja pozwala na trwałe zakorzenienie społeczeństwa, mobilizuje do budowania własnego potencjału i pozwala poruszać się w świecie międzynarodowym. Ten ostatni aspekt związany jest z naszą obecnością w UE. W tej sferze szkody wyrządzone przez propagandę i politykę PiS są nie do przecenienia. PiS systematycznie kruszy zaufanie do UE ze względu na cele partyjne, niemające nic wspólnego z interesem narodowym. Odnosimy się z sympatią do troski państw członkowskich o zachowanie suwerennych kompetencji i orzeczeń sądów konstytucyjnych Niemiec i Francji, które strzegą tożsamości konstytucyjnej własnych państw, wchodząc w polemiki z TSUE. Ale działanie PiS nie ma nic wspólnego z odpowiedzialną polityką tych państw. PiS nadużywa pojęcia suwerenności państwa do motywowanej partykularnymi interesami destrukcji niezależności sądownictwa.

Wiele razy wypowiedzieliśmy się wyraźnie o pozytywnym znaczeniu uczestnictwa Polski w UE. Jednocześnie jesteśmy przekonani, że zaufanie do integracji europejskiej nie oznacza eliminacji państwowego wymiaru polityki i dbałości o interes narodowy. Co więcej, uważamy tendencje kosmopolityczne i europeizację, rozumianą jako podejrzliwe traktowanie prawa i interesów narodowych, za poważne zagrożenie nie tylko dla polityki polskiej, ale także dla samej przyszłości integracji europejskiej. Państwa pozostaną zasadniczymi czynnikami funkcjonowania UE i to dlatego nie do pomyślenia jest wzmocnienie jej legitymacji bez zaufania do państw. Typ europeizacji, który traktuje nieufnie państwa i wspólnoty narodowe, zasila populizm, wpychając w jego objęcia wiele grup społecznych, słusznie oczekujących podmiotowego traktowania i tego, że będą autentycznie reprezentowane w przestrzeni europejskiej. Myślenie w kategoriach interesu narodowego i racji stanu jest całkowicie uprawnione.

Czytaj więcej

Opinie polityczno - społeczne

Bogusław Chrabota: PiS w szponach geopolityki

Putin rękami Łukaszenki testuje najsłabsze ogniwo Unii Europejskiej. Nie ma znaczenia, kto napraw...

Zatem polityce PiS, który prowadzi nas do marginalizacji w UE – co jest całkowicie sprzeczne z naszym interesem narodowym i polską racją stanu – trzeba przeciwstawić nie bezwarunkowe popieranie stanowiska Brukseli w każdej sprawie, lecz strategię państwowa, której ważną częścią jest zaufanie do integracji europejskiej.

Patriotyzm ma nie tylko wymiar kulturowy. W przypadku dojrzałych narodów odnosi się do państwa. Nie tylko jako podstawa istnienia niepodległości państwowej, ale także jako siła mobilizująca do przezwyciężenia wad narodowych i słabości państwa jako zespołu instytucji. Mądry patriotyzm ma swój wymiar krytyczny i zarazem mobilizujący. Uważamy, że strategicznym zadaniem polityki polskiej jest zasadnicza naprawa państwa. Odbudowa państwa demokracji konstytucyjnej powinna być związana z jego modernizacją, usunięciem wad, które obniżały jego jakość na długo przed objęciem władzy przez PiS w 2015 roku. Jeśli ważnym wymiarem patriotyzmu jest odpowiedzialność za przyszłe pokolenia, to mamy obowiązek przekazania im państwa panującego nad swoim losem i zdolnego do stawiania czoła wyzwaniom współczesności.