Kasa na czarną godzinę

Prawie dwie trzecie Polaków uważa, że warto oszczędzać. Tak wynika z badania „Postawy Polaków wobec oszczędzania", zleconego przez Fundację Kronenberga przy Citi Handlowym. Postępują tak jednak tylko nieliczni.

– Na przestrzeni lat skłonność Polaków do oszczędzania utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Kryzysy ogłaszane w mediach wpływają wyłącznie na wzrost deklaracji, że warto oszczędzać. Nie ma to jednak odzwierciedlenia w podejmowanych działaniach – przyznaje Krzysztof Kaczmar, prezes Fundacji Kronenberga.

Ponad połowa z nas wszystko, co zarobi, wydaje na bieżące potrzeby. Dobra informacja jest taka, że w ciągu roku nieznacznie zwiększyła się grupa osób, które odkładają pewną sumę każdego miesiąca. Są to zazwyczaj niewielkie kwoty. Co piąty Polak deklaruje, że jest w stanie odłożyć najwyżej 100 zł miesięcznie (od ubiegłego roku takich osób przybyło). Prawie dwie trzecie Polaków oszczędza do 500 zł miesięcznie.

Na drobne przyjemności

Choć często mówimy, że oszczędzamy z myślą o przyszłości, w rzeczywistości zdecydowana większość z nas odkłada pieniądze na czarną godzinę, bez konkretnej perspektywy czasowej. Jeszcze rok temu co piąty Polak planował gromadzić pieniądze w okresie od roku do trzech lat, w tym roku odsetek takich osób spadł do 6 proc. Prawie jedna trzecia z nas odkłada pieniądze na nie dłużej niż rok.

– Niestety, nie myślimy długoterminowo o naszych finansach. Skupiamy się na skrupulatnej kontroli codziennych wydatków, zamiast planować je w dłuższej perspektywie. Ponadto nie mamy zakorzenionego nawyku oszczędzania – mówi Krzysztof Kaczmar.

Polacy często utożsamiają oszczędzanie z nadzorem nad bieżącymi wydatkami. Nie zdają sobie sprawy, że nie przybędzie im od tego kapitału. Jak wynika z danych NBP, na koniec września gospodarstwa domowe zgromadziły w bankach i SKOK prawie 540 mld zł. Od kilku miesięcy widać jednak, że Polacy są mniej skłonni do zamrażania swoich pieniędzy na lokatach, które w czasach rekordowo niskich stóp procentowych przynoszą niższe zyski. Zamiast szukać innych form oszczędzania, wolą trzymać gotówkę na rachunkach bieżących i pozwalają, żeby traciła na wartości z powodu inflacji.

Na co oszczędzamy, jeśli już w ogóle to robimy? Najczęściej na drobne przyjemności lub wakacje. Coraz częściej myślimy też o zabezpieczeniu przyszłości własnej i najbliższych. W tym roku odkładanie na taki cel zadeklarowała więcej niż jedna czwarta Polaków, rok wcześniej tylko 16 proc. Niepokoi jednak to, że ponad jedna czwarta Polaków nie wiąże oszczędzania z żadnym konkretnym celem.

– Na pewno prościej jest oszczędzać na konkretny cel. Łatwiej jest nam zmobilizować się do wyrzeczeń, jeśli w perspektywie mamy kupno samochodu, wymarzonego mieszkania czy wyjazd na długo oczekiwane wakacje. Nie oznacza to jednak, że powinniśmy rezygnować z oszczędzania na czarną godzinę. Taka finansowa poduszka bezpieczeństwa jest niezbędna w razie niespodziewanych wydarzeń, takich jak chociażby utrata pracy czy choroba. Mając środki odłożone na wszelki wypadek, unikniemy zaciągania drogich pożyczek – twierdzi Krzysztof Kaczmar.

Problemy z zaufaniem

Dużym problemem jest brak wiedzy na temat bezpiecznego sposobu zarządzania nadwyżkami finansowymi. Prawie 30 proc. Polaków zwyczajnie nie wie, jak oszczędzać i skąd czerpać wiedzę na ten temat. Blisko jedna czwarta Polaków nie potrafiła odpowiedzieć na pytanie, jak można pozyskiwać informacje o sposobach oszczędzania i inwestowania. Niemal połowa ufa w tej kwestii znajomym i rodzinie lub własnej intuicji. Co piąty Polak czerpie wiedzę z reklam. Tylko 18 proc. z nas posłuchałoby pracownika instytucji finansowej. Ponad jedna trzecia Polaków twierdzi, że w kwestiach związanych z inwestowaniem i oszczędzaniem ufa tylko sobie.

Eksperci podkreślają często, że Polacy nie mają wykształconego dobrego nawyku oszczędzania. Wynika to z wielu przyczyn. Jedną z nich jest niski poziom wiedzy finansowej.

– Należy systematycznie edukować społeczeństwo, począwszy od najmłodszych. Jest to zadanie zarówno dla instytucji publicznych, jak i duże pole do popisu dla instytucji finansowych. Przekazywanie pozytywnych wzorców powinno się rozpoczynać już w domu. Rodzice mogą starać się włączać swoje dzieci w proces podejmowania decyzji finansowych. Właściwe gospodarowanie kieszonkowym to kolejny etap praktycznej nauki oszczędzania. Od tego już tylko krok, aby w dorosłym życiu rozsądnie i umiejętnie planować swoje finanse – mówi Krzysztof Kaczmar.

W środku Europy

Jak podaje NBP, w ostatnim czasie zwiększyła się w Polsce tzw. dobrowolna stopa oszczędzania. To relacja środków, które odkładamy sami (czyli bez oszczędności emerytalnych w OFE) do dochodów. W pierwszym kwartale tego roku (ostatnie dane) stopa ta wyniosła 1,3 proc. wobec średniej w 2012 r. na poziomie 0,4 proc. Choć wskaźnik się poprawia, w polskiej gospodarce oszczędności generują głównie przedsiębiorstwa, a nie gospodarstwa domowe. Chociaż na tle Europy nie wyglądamy najgorzej.

Stopa oszczędzania w Polsce w latach 1998–2011 jest bliska średniej dla 27 badanych krajów. Najniższy wskaźnik jest w Estonii, Grecji i Wielkiej Brytanii, najwyższy w Szwajcarii, Belgii oraz Niemczech.

Wiele opcji pomnażania pieniędzy do wyboru

Rz: Polacy, jeśli już mają nadwyżki finansowe, najczęściej trzymają je w domu lub na ROR. Jakie są zagrożenia i zalety takiego działania?

Tomasz Pol, szef pionu zarządzania produktami detalicznymi Citi Handlowy:

Zazwyczaj konto osobiste nie jest oprocentowane. To dobre narzędzie do regulowania stałych zobowiązań i codziennych rozliczeń. Nie powinno jednak służyć do przechowywania nadwyżek finansowych. Trzymając środki na rachunku osobistym, mamy do nich stały dostęp, ale nie pomnażamy ich, a z powodu inflacji tracą one na wartości. Konto osobiste stanowi jedynie punkt wyjścia do skorzystania z innych produktów pozwalających oszczędzać. Często dzięki temu, że np. korzystamy aktywnie z konta osobistego, możemy otrzymać lepsze oprocentowanie rachunku oszczędnościowego. A ten w przeciwieństwie do zwykłego ROR daje dużo większe możliwości elastycznego gromadzenia środków, do których mamy dostęp w każdym momencie. Nasze pieniądze nie są zamrożone. Można wpłacać i podejmować gotówkę w dowolnym momencie bez utraty odsetek. Inaczej jest np. z lokatą, którą zakładamy na określony czas, a wycofanie się z umowy przed jej zakończeniem powoduje, że bank nie wypłaci odsetek. Warto jednak pamiętać, że pieniądze możemy lokować w różne instrumenty finansowe. Dzięki temu zyskujemy wiele atrakcyjnych opcji ich pomnażania.

Co doradziłby pan osobie, która chciałaby zacząć oszczędzać na wakacje czy większy zakup, a co odkładającemu na emeryturę?