Co dalej z członkostwem Polski w strefie euro?

Proces ten przebiegał jednak w atmosferze ostrych sporów i polemik ekonomistów. Obecnie, również pod presją bieżącej sytuacji – kryzysu budżetowego w części krajów strefy euro – odsuwana jest w czasie perspektywa członkostwa Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Choć jest to kwestia o jeszcze większym długookresowym znaczeniu, to dyskusja na ten temat właściwie zamarła.

Jeszcze kilka lat temu wierzono i deklarowano, że rok 2012 będzie dla Polski rokiem „podwójnego euro" – piłkarskiego, a także wejścia do strefy euro. Obecnie martwimy się, czy zdążymy z przygotowaniami do mistrzostw Europy, natomiast w odniesieniu do wspólnej waluty coraz bardziej przeważa pogląd, że nie ma się co spieszyć.

Przykładów tego „pełzającego eurosceptycyzmu" jest coraz więcej, a niepokoją szczególnie te, które dotyczą oficjalnego stanowiska władz. Członkostwo w UGW nie pojawia się na przykład w „Krajowym programie reform. Europa 2020" (KPR) jako jeden z celów czy choćby jako czynnik pomagający w realizacji innych celów. W dokumencie tym wspomina się co prawda o związkach z paktem euro plus, ale pakt ten ma przede wszystkim charakter deklaracji politycznej obecnych krajów członkowskich UGW i nie odnosi się bezpośrednio do kwestii jej dalszego rozszerzania. KPR dotyczy koniecznych reform, które mają wzmocnić potencjał polskiej gospodarki, jej tzw. stronę podażową, i dlatego powinien uwzględniać czynniki nie tylko sfery realnej, ale i finansowej, a więc także korzyści ze wspólnej waluty.

•

Bezpośredniego nawiązania do członkostwa w strefie euro nie ma też w dokumentach dotyczących celów polskiej prezydencji. Mówi się w nich o tym, że UE musi przejść do kolejnego etapu – wypracowania nowego modelu wzrostu gospodarczego, ale nie wspomina się o tym, jaką rolę w tym modelu ma odegrać UGW. Z kolei prezydent RP zaczął kadencję od zainicjowania procesu zmian w konstytucji umożliwiających formalne przyjęcie euro, ale później ten obszar działań ustąpił miejsca innym sprawom.

O ile pasywność rządu i prezydenta można wytłumaczyć w dużym stopniu czynnikami ekonomii politycznej, o tyle coraz bardziej niepokojące zaczyna być stanowisko NBP. Nie chodzi oczywiście o to, by w obecnej, bardzo skomplikowanej sytuacji w strefie euro oraz przy wyraźnych trudnościach Polski ze spełnieniem w najbliższych latach kryteriów z Maastricht NBP angażował się w zdecydowaną akcję na rzecz szybkiego przyjęcia euro. Chodzi natomiast o to, że nie ma w Polsce instytucji lepiej przygotowanej fachowo do tego, żeby w sposób obiektywny, wolny od uwarunkowań politycznych i bez ulegania „mądrościom obiegowym" analizować oraz publicznie prezentować aktualizowany bilans krótko- i długookresowych korzyści i kosztów członkostwa, a także stymulować dyskusję na ten temat.

•

W znanym eseju „O mądrości obiegowej" prof. J.K. Galbraith pisał, że w interpretowaniu zjawisk społecznych i gospodarczych „trwa zacięta, nieustanna rywalizacja między tym, co prawdziwe, a tym, co jest mile widziane". Warto przypomnieć, że całkiem niedawno, dwa – trzy lata temu, dominowała „mądrość obiegowa", że członkostwo w strefie euro jest najlepszą ochroną przed zarażeniem się kryzysem, a takie kraje, jak Dania, Szwecja, a nawet Wielka Brytania (nie mówiąc o Islandii), zaczęły myśleć o radykalnej zmianie stanowiska w tej sprawie.

•

Mogłoby się wydawać, że w okresie poważnego kryzysu gospodarczego wypowiedzi komentatorów powinny cechować się pogłębioną argumentacją i szczególną dbałością o precyzję i adekwatność. W rzeczywistości dominuje podejście polegające na podwieszaniu się pod nową „mądrość obiegową" lub na uznawaniu, że w warunkach kryzysu, który częściowo dotknął też teorii ekonomii, wszystko wolno i każda interpretacja jest równie dobra. Na przykład zaproszeni do publicznej i poważnej radiowej Trójki dziennikarze prasowi z dużym przekonaniem wygłaszają sądy w rodzaju, „gdyby Grecja mogła zdeprecjonować drachmę, to sprawy by nie było" lub „ustalanie jednej stopy procentowej przez EBC jest nonsensem". Powinno to być dosyć zabawnym ostrzeżeniem dla NBP, ponieważ podążając konsekwentnie tym tropem, jakiś komentator może niebawem stwierdzić, że nonsensem jest ustalanie przez RPP jednej stopy procentowej dla wszystkich województw.

W odniesieniu do polskiego członkostwa można wskazać dwa główne elementy nowej „mądrości obiegowej": 1) kryzys w strefie euro nie jest dobrym okresem wchodzenia do UGW; 2) Polska całkiem dobrze sobie poradziła z kryzysem dzięki płynnemu kursowi walutowemu i możliwości prowadzenia własnej polityki stóp procentowych (argument „zielonej wyspy"). Przesłanki, na których te argumenty są oparte, są niestety dosyć wątpliwe. W pierwszym przypadku trudno jest obecnie określić, w jakim stopniu obecny kryzys jest kryzysem przyjętych w UGW rozwiązań instytucjonalnych, a w jakim jest to kryzys wynikający z błędów w polityce poszczególnych krajów. W drugim przypadku najprawdopodobniej zbyt optymistycznie oceniany jest wkład dobrej polityki w porównaniu ze szczęściem oraz „rentą zacofania". Za mocną stronę „mądrości obiegowej" bardzo trudno byłoby też uznać spójność logiczną. Można bowiem sformułować wobec niej następującą wątpliwość: jeśli mamy tak dobrych ekonomistów i tak mądrych polityków, że światłymi decyzjami potrafili uchronić nas przed recesją, to tak samo w strefie euro nie grozi nam popełnienie błędów, które stały się udziałem Irlandii czy Grecji.