Nowelizacja art. 99 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakłada, że podczas postępowań szczególnie skomplikowanych kuratorem dziecka można będzie ustanowić wyłącznie adwokata lub radcę prawnego. W sprawach mniej skomplikowanych, kuratorem zostanie także inna osoba posiadająca wyższe wykształcenie prawnicze, w tym aplikant.

W szczególnych okolicznościach sąd opiekuńczy będzie mógł wyznaczyć osobę, która wskazanych wymogów nie spełnia. Wyjątek ten nie dotyczy jednak postępowań karnych, w których wymóg posiadania uprawnień adwokata lub radcy prawnego dla kuratora będzie obligatoryjny. Pomysł budzi jednak wątpliwość, czy dla dobra dziecka wystarczy kurator z profesjonalną wiedzą prawną, ale bez podstaw wiedzy pedagogicznej.

Rzecznik ma obiekcje

Projekt wzbudził wątpliwości rzecznika praw dziecka. Jego zdaniem określenia „szczególne okoliczności" czy „stopień skomplikowania sprawy" mogą stanowić problemy interpretacyjne, a to sędziowie rozpatrujący sprawę decydują o stopniu jej skomplikowania.

– Nieuzasadnione jest dzielenie spraw opiekuńczych na „skomplikowane" i „nieskomplikowane". Prawnicy reprezentujący dzieci powinni być przeszkoleni, umieć porozumiewać się z nimi na ich poziomie – uzasadniał odchodzący już rzecznik praw dziecka Marek Michalak. Mimo to podobne rozwiązania znalazły się w projekcie zupełnie nowego kodeksu rodzinnego jego autorstwa, który przewiduje utworzenie instytucji „adwokata dziecka". Będzie nim pełnomocnik wyspecjalizowany w sprawach ochrony praw i wolności dziecka o uprawnieniach adwokata i radcy prawnego.

– To bardzo dobre rozwiązanie, choć paradoksalnie może bardziej skomplikować proces, bo oprócz odmiennych stanowisk rodziców sąd będzie musiał jeszcze wziąć pod uwagę stanowisko kuratora dziecka jako profesjonalnego pełnomocnika – uważa adwokat Marcin Zaborek, autor bloga kontaktyzdzieckiem.pl. – Nie wydaje mi się jednak, aby dobrym rozwiązaniem było ustanowienie aplikantów jako kuratorów. Są to osoby, które dopiero przygotowują się do tego zawodu. – podkreśla mec. Zaborek.

Ważne zdolności miękkie

– W czasie aplikacji radcowskiej aplikanci zdobywają wiedzę z prawa rodzinnego w wymiarze 21 godzin, z czego dziewięć to wykłady konwersatoryjne, a 12 ćwiczenia – mówi Zbigniew Tur, wiceprezes Krajowej Izby Radców Prawnych. – Nowy program aplikacji od 2019 r. wprowadza też istotne zmiany przekazywania umiejętności miękkich. To przede wszystkim komunikacja umożliwiająca nawiązywanie lepszych relacji.

Według badań Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, kuratorzy procesowi niewłaściwie ustanowieni nie podejmują niezbędnych działań celem realizacji praw dziecka w postępowaniu. Aż w 49 proc. (19 przypadkach) nie odnotowano żadnej aktywności osoby wykonującej prawa dziecka, a to pozorne zapewnienie dziecku reprezentacji procesowej.

– Do obowiązków kuratorów nie należy reprezentowanie osób małoletnich w postępowaniu rozpoznawczym i nigdy ta kwestia nie została uregulowana w przepisach prawnych – podkreśla Nowak.

Trybunał nakazał

Podstawą zmiany wymogów dla kuratorów jest wykonanie postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 11 lutego 2014 r. (sygn. akt S 2/14), który w uzasadnieniu wskazał, że zawodowi pełnomocnicy powinni odbyć wiele szkoleń pogłębiających ich umiejętności komunikacji z dziećmi.

W pełnieniu funkcji kuratora dla dziecka wiedza prawna nie jest wystarczająca. Konieczna jest jeszcze wiedza psychologiczna, komunikacja z dzieckiem i rodzicem i umiejętność ich zrozumienia.

Opinia

Michał Nowak, kurator zawodowy przy Sądzie Rejonowym w Radomiu

Posiadanie przez kuratora wyższego wykształcenia prawniczego nie budzi żadnych wątpliwości, tylko w ten sposób można doprowadzić do poprawy ochrony prawnej małoletnich dzieci. Obecnie kuratorzy zawodowi mają bardzo dobre przygotowanie pedagogiczne, które nabyli w trakcie odbywanych szkoleń i wieloletniej pracy z dziećmi. To bardzo ważny aspekt w pracy z dziećmi i niewątpliwie pomógłby w sprawowaniu funkcji kuratora przez adwokatów, radców prawnych lub inne osoby uwzględnione w projekcie nowelizacji art. 99 KRiO. Dopiero przeprowadzenie specjalistycznych szkoleń dla adwokatów i radców z psychologii przyczyniłoby się do optymalnego sprawowania przez nich funkcji kuratora.

etap legislacyjny: prace w komisji