Rekomendacje RPO ws. praw osób niepełnosprawnych

Święto ustanowione zostało przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1992 r. na zakończenie Dekady Osób Niepełnosprawnych trwającej w latach 1983–1992.

Tematem przewodnim tegorocznego Dnia Osób z Niepełnosprawnościami jest „Realizacja 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ dla przyszłości, jakiej pragniemy", który zwraca uwagę na ich rolę w budowaniu inkluzywnego i sprawiedliwego świata dla osób z niepełnosprawnościami.

Uznając cenny wkład osób z niepełnosprawnościami w ogólny dobrobyt i różnorodność społeczeństw, w których żyją, należy podkreślić, że dyskryminacja kogokolwiek ze względu na niepełnosprawność jest pogwałceniem przyrodzonej godności i wartości osoby ludzkiej. Pełne korzystanie przez osoby z niepełnosprawnościami z praw człowieka i podstawowych wolności przyczynia się do rozwoju zasobów ludzkich oraz postępu społecznego i gospodarczego.

13 grudnia 2006 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Tegoroczna 10. rocznica jej uchwalenia skłania do refleksji nad rolą i znaczeniem tej umowy międzynarodowej jako dokumentu potwierdzającego prawo osób z niepełnosprawnościami do pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz poszanowania ich przyrodzonej godności. Wraz z ratyfikowaniem Konwencji przez Polskę podjęto wiele ważnych kroków w kierunku zagwarantowania osobom z niepełnosprawnościami pełniejszego udziału w społeczeństwie. Warto wspomnieć o wprowadzeniu ułatwień dla wyborców z niepełnosprawnościami w Kodeksie wyborczym, czy też uchwaleniu ustawy o języku migowym i innych środkach komunikowania się. Zwiększana jest także ochrona praw osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi i psychicznymi, czego przykład stanowi wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca 2016 r. stwierdzający niezgodność z Konstytucją RP przepisów dotyczących umieszczania osób całkowicie ubezwłasnowolnionych, za zgodą jedynie ich opiekunów, w domach pomocy społecznej.

Rzecznik Praw Obywatelskich w „Sprawozdaniu z realizacji przez Polskę zobowiązań wynikających z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych" wydanym w 2015 r. sformułował rekomendacje w zakresie implementacji standardów konwencyjnych w Polsce. W ocenie Rzecznika, w celu pełnej realizacji praw zagwarantowanych w Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, niezbędne jest:

- przyjęcie ogólnokrajowej strategii wdrażania postanowień Konwencji,

- pilne opracowanie i wdrożenie jednolitego systemu orzekania w zakresie funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami we wszystkich obszarach życia; system ten powinien opierać się na diagnozie funkcjonalnej osób z niepełnosprawnościami z wykorzystaniem definicji opartej na społecznym modelu niepełnosprawności,

- zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia i wprowadzenie różnorodnych form wsparcia opartych na modelu wspieranego podejmowania decyzji,

- zagwarantowanie osobom z niepełnosprawnościami prawa do zawarcia związku małżeńskiego na podstawie swobodnie wyrażonej i pełnej zgody przyszłych małżonków,

- wprowadzenie i upowszechnienie instytucji asystenta osobistego dla osób z niepełnosprawnościami,

- wzmacnianie ochrony osób z niepełnosprawnościami przed dyskryminacją i przemocą,

- zapobieganie arbitralnemu pozbawianiu osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną czynnego i biernego prawa wyborczego oraz stworzenie warunków do realizacji wolności zrzeszania się i wolności zgromadzeń przez wszystkie osoby z niepełnosprawnościami,

- projektowanie środowiska zabudowanego zgodnie z zasadami uniwersalnego projektowania,

- zintensyfikowanie działań dotyczących odejścia od opieki instytucjonalnej na rzecz opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności,

- rozwój mieszkalnictwa wspomaganego,

- dostosowanie wszystkich stron internetowych instytucji publicznych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, a także podjęcie działań na rzecz urzeczywistnienia prawa osób głuchych i głuchoniewidomych do porozumiewania się z organami administracji publicznej za pomocą metod komunikacji niewerbalnej oraz promocja innych alternatywnych form komunikacji,

- urzeczywistnianie prawa osób z niepełnosprawnościami do edukacji włączającej,