Zadłużanie gmin: RIO nie mogą przeciwdziałać nadmiernym długom

Organy samorządu, mimo narastania zadłużenia, nie stosowały się do wniosków wynikających z raportów o stanie gospodarki finansowej i wystąpień pokontrolnych RIO, a rzeczywiste zadłużenie ukrywały w zobowiązaniach komunalnych osób prawnych.

Niekorzystny wpływ na skuteczne wykonywanie zadań regionalnych izb obrachunkowych ma sporządzanie oceny stanu zadłużenia na podstawie sprawozdań i dokumentów jednostek samorządu terytorialnego, których rzetelność może być zweryfikowana dopiero w toku kontroli. Skuteczne wykonywanie zadań utrudnia też podatność na manipulacje wskaźników zadłużenia, ustalonych w ustawie o finansach publicznych.

Zalecenia NIK

Ze względu na stwierdzone w kontroli przypadki opieszałości działań organów nadzoru w sytuacji braku skuteczności wykonywania zadań publicznych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, Prezes Rady Ministrów, Minister Administracji i Cyfryzacji oraz wojewodowie powinni zdaniem NIK podejmować działania w celu skrócenia procedury związanej z zawieszaniem organów jednostek. i wprowadzeniem zarządu komisarycznego.

- Państwo nie może bowiem pozwolić na sytuacje, w której pomiędzy datą stwierdzenia przesłanek wskazujących na brak rokowań co do skutecznego wykonywania zadań jednostek samorządu terytorialnego, a dniem przejęcia kompetencji wójta (burmistrza) i rady przez komisarza rządowego, upływa ponad trzy lata albo też takie działania nie są realizowane – czytamy w raporcie Izby.

W związku z niemożnością przeciwdziałania nadmiernego zadłużaniu się samorządów przez RIO, niezbędne wg NIK są zmiany przepisów, a w szczególności wyeliminowanie niedoskonałości wskaźników ograniczających zadłużanie samorządów.

Zdaniem NIK Minister Finansów powinien rozważyć:

- zmianę art. 242 ustawy o finansach publicznych, przez wyłączenie wolnych środków, jako jednego z czynników mających równoważyć wydatki bieżące budżetu.

Pozwoli to na zapobieganie sytuacjom, w których gminy świadomie zaciągały nadmierne kredyty i pożyczki, tylko po to aby spełnić wymóg art. 242 ustawy oraz na zachowanie zasady nieangażowania środków pozyskiwanych z tytułów dłużnych do finansowania wydatków bieżących;

- nowelizację art. 243 ust. 2 u.f.p., przez zastąpienie planowanych dochodów budżetowych, przyjmowanych do obliczenia wskaźnika z art. 243 ust. 1 ustawy na następny rok budżetowy, dochodami rzeczywiście wykonanymi.

Umożliwi to na znaczne ograniczenie możliwości obchodzenia art. 243 ust. 1 u.f.p. przez zawyżanie planowanych dochodów oraz ułatwi ocenę spełnienia wymogu realizmu wieloletniej prognozy finansowej (art. 226). Warto też rozważyć możliwość ograniczenia praktyk polegających na przesuwaniu terminów spłaty zadłużenia ? tylko w celu zachowania relacji z art. 243 u.f.p. ? i to pomimo realnych możliwości wcześniejszej spłaty zobowiązań.

Najwyższa Izba Kontroli jest zdania, że niezależnie od postulowanych zmian w prawie, regionalne izby obrachunkowe powinny w większym niż dotychczas stopniu wykorzystywać dostępne środki oddziaływania w stosunku do najbardziej zadłużonych gmin, w tym:

- przeprowadzać więcej kontroli problemowych i doraźnych;

- wyniki działalności nadzorczej i kontrolnej wykorzystywać do sporządzania – z własnej inicjatywy – raportów o stanie gospodarki finansowej samorządów;

- kierować do rzeczników dyscypliny finansów publicznych zawiadomienia o okolicznościach, wskazujących na naruszenie takiej dyscypliny, częściej i skuteczniej wnioskować o zastosowanie środków dyscyplinarnych;

- skutecznie monitorować zadłużenie komunalnych osób prawnych i informować o nim w rocznych sprawozdaniach z działalności RIO;

- rozwijać działalność informacyjną, instruktażową oraz szkoleniową.

Działania pokontrolne

W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, do kierowników dwóch skontrolowanych jednostek NIK skierowała wnioski pokontrolne.