Design kontra wzornictwo

Niedawno Muzeum Narodowe w Warszawie otworzyło tłumnie odwiedzaną stałą Galerię Wzornictwa Polskiego. Teraz w Krakowie w najbardziej reprezentacyjnej przestrzeni Gmachu Głównego pokazuje 160 obiektów – w większości użytkowych, a zarazem ambitnych autorskich projektów.

Zainteresowanie designem szacownych muzeów to znak zmian kulturowych i otwarcia na otaczającą rzeczywistość. Żyjemy w czasach, w których bardziej przykuwają uwagę wydarzenia z pogranicza designu, biznesu i sztuki (jak choćby targi designu Salone del Mobile w Mediolanie) niż czysto artystyczne. Popkultura w pełni nas już z tym oswoiła.

Krakowska wystawa zaczyna się więc bezpruderyjnie, od pieniędzy, czyli od wyeksponowania powiększonego 50-złotowego banknotu z serii „Władcy Polski". To oczywiście żartobliwe przymrużenie oka i zwrócenie uwagi, że każdy przedmiot codziennego użytku został zaprojektowany. W tym przypadku twórcą jest wybitny polski grafik Andrzej Heidrich. Dzięki niemu od połowy lat 90. nosimy „kawałek sztuki" w portfelu, choć raczej się nad tym nie zastanawiamy.

Nowoczesny design

Wystawa w Muzeum Narodowym przybliża chronologicznie trzy ostatnie dekady polskiego wzornictwa.

– W tym czasie po raz drugi narodziło się polskie wzornictwo – tłumaczyła na otwarciu ekspozycji w Krakowie jej kuratorka prof. Czesława Frejlich. – Nawet zaczynamy odtąd używać innego języka. Dawniej mówiliśmy wzornictwo, a w końcu lat 90. pojawiło się słowo design, które je zastąpiło. Jeśli język zarejestrował te zmiany, to znaczy, że coś istotnego się wydarzyło.

Na początku transformacji polskie wzornictwo, jak i przemysł znalazły się w stanie zapaści i mogliśmy tylko wspominać czasy jego świetności z lat 50. i 60. Mimo wszystko polscy projektanci podejmowali próby tworzenia unikatowych przedmiotów, które wystawiali i sprzedawali w galeriach sztuki. Ale stopniowo także producenci zaczęli być zainteresowani współpracą z artystami, bo chcieli budować prestiż marki.

O prawdziwym przełomie można mówić w pierwszej dekadzie po roku 2000. Wtedy rozwój produkcji i eksportu, a także środki unijne pozwoliły polskim firmom na większy rozmach, eksperymenty i regularną współpracę z designerami. Na wystawie najliczniej prezentowana jest branża meblarska, która stała się naszą specjalnością m.in. dzięki wybitnym osobowościom, takim jak Tomasz Augustyniak, Renata Kalarus, Piotr Kuchciński czy Tomek Rygalik.

Ale jest tutaj też wiele innych dobrze zaprojektowanych przedmiotów: szkło, ceramika, oświetlenie, zabawki, urządzenia elektroniczne, tkaniny czy prezentowane na wielkoformatowych ekranach środki transportu.

Współcześni polscy designerzy szukają nowych pomysłów i technologii, ale szanują tradycję. Nie powinna więc nas dziwić obecność na tej wystawie ikony polskiego designu – nowoczesnego fotela Romana Modzelewskiego z 1958 roku, który po 2000 roku nie tylko trafił do zbiorów londyńskiego Victoria & Albert Museum, ale też doczekał się w Polsce wdrożenia do produkcji (wcześniej PRL-owskie władze z powodów ideologicznych odrzuciły szansę produkowania go na polskiej licencji we Francji).

Zobaczymy też projekty, powstałe już po 1989 roku, których twórcy starają się połączyć światowe trendy z lokalnością, jak np. w słynnym dywanie Moho Design, inspirowanym łowicką wycinanką, a więc w duchu nowoczesnego etno designu.

Atrakcyjnie zaaranżowany pokaz (niektórych obiektów można nawet dotknąć albo wypróbować ich funkcjonowanie) opowiada o polskim designie w kilku rozdziałach: „Lata 90.", „Potrzeby rynku", „Tożsamość", „Warsztat", „Wartości społeczne" (tu prezentowane są projekty odpowiadające na potrzeby specjalne, jak np. aplikacja na smartfony OpenArt Marcina Wichrowskiego, umożliwiająca niewidomym poznanie dzieł sztuki).