Igranie z pamięcią - felieton Bogusława Chraboty

Tam, gdzie dokonała się masakra, w latach 30. stworzono miejsce pogańskiego kultu. Z całych Niemiec sprowadzono głazy i ustawiono je wzdłuż ścieżek w liczbie 4500. Właśnie tylu Sasów kazał tu ściąć zbrodniarz z kraju Franków.

Dziś za dusze ofiar modli się tu pokornie ewangelicka młodzież. Opisy na tablicach nie mówią nic więcej. – Ale nie ma najważniejszego – przemawia z emfazą Artur Becker. – Czy nic ci nie mówi data? Jakże mogłaby nie mówić. – To dzieło Alfreda Rosenberga, o tym już nie przeczytasz. Naziści wygrzebali gdzieś z archiwów legendę o Sachsenhain. Byli przekonani, że to miejsce symbolizuje pogańskiego ducha Niemiec. Stworzyli tu jeden z największych faszystowskich amfiteatrów, aren rodzącego się kultu Tysiącletniej Rzeszy. Głazy to były dusze zabitych Teutonów. Wiele z nich przywieziono z Prus Wschodnich, czyli dzisiejszych Mazur. Po szerokich alejach maszerowała tu pod okiem Reichsführera Himmlera z pochodniami młodzież z NSDAP.  Śpiewała nazistowskie pieśni o Wielkich Niemczech. Ogniste spektakle wstrząsały tym lasem w pogańskie święta równonocy. Ale nie czczono tu Nibelungów, tylko człowieka z krwistą opaską na ręku, który w niedługim czasie miał podpalić Europę. Domy, w których dziś modli się ewangelicka młodzież, były kuźnią nazistowskich podrostków z oddziałów SS. Przekształcono je zresztą pod koniec wojny w obóz koncentracyjny KZ Verden.

– Czemu tu nie ma nic na ten temat? – pytam naiwnie, jakby nie rozumiejąc zawiłości polityki historycznej Federalnych Niemiec. – Wiesz, na czym polega żart historii? Podobnie jak skrzętnie schowano tu ślady nazistów, tak i Rosenberg nie miał żadnych dowodów, że właśnie w tym miejscu doszło do jakiejś masakry Sasów. Historycy niczego nie są w stanie potwierdzić. Legenda Sachsenhain jest taka samą manipulacją jak próba ukrycia nazistowskiej przeszłości tego miejsca. Jedni i drudzy budowali na oszustwie...

Czy to jedyne oszustwo na mojej mapie duchowej? Czyż jednym wielkim oszustwem nie jest próba zatarcia przeszłości dawnej pruskiej stolicy nad brzegami Pregoły? Wizja śmierci Królewca prześladuje mnie od z górą 40 lat, kiedy rodzice zawieźli mnie do Kaliningradu, gdzie poznałem swoją babkę, przesiedloną znad Berezyny w ruiny Festung Koenigsberg. Wtedy jeszcze, na początku lat 70., nad miastem królowały wieże spalonych kościołów. Rychło je zburzono. Dziś zastępują je złote kopuły cerkiewek i ustawione równo jak pudełka sowieckie bloki. A gdzie miasto Kanta? Na kartach pamięci, czyli nigdzie.

Nie cierpię fałszerzy historii, a zwłaszcza historiozofii. Na potrzeby nie tylko tego tekstu gotów jestem zresztą bronić tezy, że manipulowanie pamięcią leży w samej jej naturze. Historiozofia ze swej istoty ani chce, ani umie uciec od aksjologii. A skoro poszukiwaniu sensu dziejów przyświecają selektywne wartości, trudno ustrzec się pokusy użycia ich jako zgrabnego klucza doboru i interpretacji faktów. Mamy więc historie pisane przez chrześcijan, muzułmanów i żydów (vide: Pavić i „Słownik chazarski"), mamy przez konserwatystów, mamy przez marksistów, mamy na koniec przez nazistów, bolszewików i Fukuyamę. Ile ze sobą mają wspólnego? Garść faktów? Czasem nawet i tego brakuje.