Szybciej, prościej, więcej

Czyste powietrze jest potrzebne do zdrowego i bezpiecznego życia każdemu z nas. Szczególnie potrzebują go ci, o których musimy troszczyć się najbardziej – dzieci oraz ludzie starsi. Przez wiele lat w Polsce problem jakości powietrza był lekceważony przez administrację rządową. Pierwszy raport Najwyższej Izby Kontroli, który mówił rządzącym, że Polacy oddychają brudnym zanieczyszczonym powietrzem, opublikowany został 20 lat temu w roku 2000... Mimo alarmującego tonu nie przyniósł on jakiejkolwiek poprawy. W kolejnym raporcie z 2014 r. NIK ocenił, że administracja rządowa przez 14 lat nie wprowadziła kluczowych działań naprawczych, które mogłyby dać szanse na likwidację smogu w Polsce.

Smog zabija rocznie tysiące Polaków

W 2016 r. aż 33 duże i małe polskie miasta zostały umieszczone na sporządzonej przez Światową Organizację Zdrowia liście 50 miast w Europie z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem. Oznacza to, że dwie trzecie listy zostało zajęte przez polskie miejscowości. Żywiec i Pszczyna zwyciężyły w tej niechlubnej konkurencji, zajmując pierwsze i drugie miejsce na podium. W pierwszej dziesiątce pojawiło się łącznie siedem polskich miast. A złe powietrze w polskich miejscowościach ma niezwykle niekorzystny wpływ na zdrowie mieszkańców. Według raportu opublikowanego przez rząd w 2018 r. szacuje się, że ok. tys. przedwczesnych zgonów w Polsce jest wywołanych przez zanieczyszczenia powstające wskutek ogrzewania naszych domów słabej jakości paliwami oraz używania nieekologicznych pieców.

Efektem tych wieloletnich zaniedbań było wytoczenie Polsce przez Komisję Europejską sprawy przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej w grudniu 2015 r. za to, że w naszym kraju łamane są europejskie standardy jakości powietrza. Sprawa ta zakończyła się wydaniem 22 lutego 2018 r. wyroku, w którym europejski Trybunał stwierdził, że Rzeczpospolita Polska w latach 2007–2015 nie ustanowiła skutecznego systemu ochrony swoich obywateli przed zanieczyszczonym powietrzem (wyrok C-336/16).

W trosce o dobro społeczne

W ostatnich latach zaległości te zaczęły być naprawiane, a rządzący ruszyli do intensywnej walki o poprawę jakości powietrza, którym oddychamy. Pierwszą jaskółką zmian było podpisanie przez premiera Mateusza Morawieckiego w 2017 r. rozporządzenia zabraniającego sprzedaży nieekologicznych kotłów na paliwa stałe. Rok później wprowadzono po raz pierwszy w Polsce przepisy zakazujące sprzedaży najgorszej jakości węgla do gospodarstw domowych. Na sprzedawców węgla nałożono obowiązek wystawiania klientom świadectw, które pozwolą kupującym płacić za towar należytej jakości. A Inspekcja Handlowa została wyposażona w uprawnienia i budżet na działania kontrolne, które mają chronić polskie gospodarstwa domowe przed nieuczciwymi sprzedawcami węgla złej jakości.

Przełom w walce ze smogiem

Rok 2018 przyniósł kolejny przełom. Rząd rozpoczął wprowadzanie wielkich programów pomocowych wspierających polskie gospodarstwa domowe w wymianie przestarzałych kopciuchów oraz termomodernizacji domów tak, aby mogły one zaoszczędzić na rachunkach za energię cieplną. Do tej pory nie było nigdy w Polsce centralnych, rządowych programów wsparcia walki z niską emisją wspomagających rodziny mieszkające w domach jednorodzinnych.

Pierwszy z tych programów to powszechna termomodernizacyjna ulga podatkowa w podatku dochodowym od osób fizycznych obowiązująca od 1 stycznia 2019 r. Podatnicy, rozliczając do końca kwietnia tego roku podatek za 2019 r. mogą odliczyć od podstawy opodatkowania kwotę do 53 tys. złotych wydatków poniesionych na ocieplenie domów albo na zakup ekologicznych źródeł ciepła. Ulga ta jest wzorowana na uldze remontowo-budowlanej z lat 1997–2001, z której skorzystały setki tysięcy polskich rodzin.

Drugim rozwiązaniem jest „Czyste powietrze" – program realizowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej za pomocą 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska. W ramach tego narzędzia Polacy mogą uzyskiwać dotacje na wymianę przestarzałych kotłów oraz na ocieplanie swoich budynków. Program cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem. W ciągu pierwszych 15 miesięcy jego obowiązywania złożonych zostało ponad 120 tys. wniosków o dofinansowanie. Kwota dotacji przyznanych polskim gospodarstwom domowym na podstawie podpisanych już umów przekroczyła 1,24 mld złotych.

10 Najważniejszych zmian w programie „Czyste Powietrze"

1. Uproszczenie zasad przyznawania dotacji w programie „Czyste powietrze" przez odejście od liczenia wysokości dochodu przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska. Według nowych zasad beneficjenci dzieleni są na trzy kategorie:

• grupa pierwsza – wnioskodawcy uprawnieni do podstawowego poziomu dofinansowania, kwota dochodu deklarowana będzie przez oświadczenie wnioskodawcy;

• grupa druga – wnioskodawcy uprawnieni do podwyższonego dofinansowania w wysokości do 60% wartości inwestycji; gospodarstwa domowe osiągające dochód netto na osobę do 1400 zł miesięcznie (gospodarstwa wieloosobowe) lub do 1960 zł miesięcznie (gospodarstwa jednoosobowe) – mogą liczyć na dofinansowanie do 32 tys. zł; kwota dochodu potwierdzana będzie przez właściwy terytorialnie miejski albo gminny ośrodek pomocy społecznej, którego zaświadczenie staje się „biletem dostępu" do zwiększonej intensywności dofinansowania;

• grupa trzecia – wnioskodawcy uprawnieni do otrzymywania świadczeń z tytułu pomocy społecznej – w ramach programu „StopSmog" realizowanego we współpracy z gminami mogą uzyskać do 100% finansowania niezbędnego do wymiany przestarzałego kotła/termomodernizacji domu jednorodzinnego w limicie do 53 tys. zł.

2. Włączenie w program JST. Rolą gmin będzie wydawanie zaświadczeń potwierdzających prawo do zwiększonego dofinansowania w programie „Czyste powietrze" oraz udzielanie pożyczek osobom uprawnionym do zwiększonego dofinansowania (ze środków otrzymanych z pożyczek udzielanych im przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska). Dodatkowo gminy mogą uczestniczyć w uproszczonym programie „StopSmog", który umożliwi dofinansowanie do 70% na wymianę kotłów/ocieplenie domów jednorodzinnych osób ubogich energetycznie.

3. Skrócenie czasu rozpatrywania wniosków – dzięki uproszczeniom i automatyzacji wniosku o dotację – z 90 dni roboczych do 30 dni.

4. Uproszczenie wniosku o dotację przez rezygnację z konieczności podawania szczegółowych danych technicznych, zbierania zaświadczeń i zbędnej dokumentacji dotyczącej wysokości dochodów od wnioskodawców (zamiast tego będą oświadczenia).

5. Wprowadzenie możliwości składania wniosków online w serwisie gov.pl.

6. Włączenie w program sektora bankowego, który jest źródłem finansowania uzupełniającego i pomostowego (pożyczki/kredyty). Wprowadzamy do „Czystego powietrza" nową formę wsparcia – dotację z przeznaczeniem na częściową spłatę kapitału kredytu. Rola banków będzie także polegać na udostępnieniu placówek bankowych jako nowych kanałów dystrybucji dotacji w programie.

7. Integracja z programem „Mój prąd" przez możliwość uzyskania dotacji do 5 tys. zł na montaż instalacji fotowoltaicznej, bez konieczności składania dwóch osobnych wniosków w programach „Czyste powietrze" i „Mój prąd".

8. Poziomy dotacji powiązane z efektem ekologicznym (bonus za niskoemisyjność i odnawialność). Premiowanie inwestycji, które są rozwiązaniami bezemisyjnymi (pod względem niskiej emisji), a jednocześnie umożliwiają redukcję emisji CO2. Najwyższe możliwe poziomy dofinansowania będą dotyczyć inwestycji optymalnych z punktu widzenia celów powietrzno-klimatycznych (chodzi o instalację pomp ciepła i fotowoltaiki).

9. Dotacje dla tych, którzy wymienili już źródło ciepła – do 10 tys. zł, a w przypadku osób uprawnionych do zwiększonego poziomu dofinansowania – do 15 tys. zł na realizację zadań związanych z ociepleniem budynku oraz wymianą stolarki okiennej i drzwiowej.