Technologiczna przepaść podzieliła Polskę w regionach

Tak zwana druga ustawa o innowacyjności może się stać jednym z motorów napędowych rodzimej gospodarki. W zeszły piątek prezydent Andrzej Duda podpisał nowy akt prawny, który ma promować polską myśl techniczną i rozwój badań naukowych. – Podpisanie tej ustawy to trzecia era w budowaniu innowacyjnej Rzeczypospolitej. Wierzę, że ustawa przyczyni się do budowy strefy badawczo-rozwojowej w naszym kraju, a w efekcie do rozwoju innowacyjnej i nowoczesnej gospodarki – komentował prezydent.

Eksperci nie mają wątpliwości, że nowe przepisy to jeden z potrzebnych impulsów, bo choć polska gospodarka staje się coraz bardziej innowacyjna, to jednak dysproporcje w potencjale województw w tym zakresie są wciąż bardzo wyraźne.

W poszukiwaniu Doliny Krzemowej

Kalifornijska Dolina Krzemowa, brytyjski Korytarz M4 czy izraelskie Beer Szewa to huby innowacji znane na całym świecie, na których wzorować się chcą wszystkie nowoczesne gospodarki, w tym polska. Krokiem ku budowie klimatu sprzyjającego wytworzeniu się takiego ekosystemu jest druga ustawa o innowacyjności, która nie tylko zwiększa wysokości ulgi podatkowej na działalność badawczo-rozwojową (B+R) do 100 proc. (i do 150 proc. dla centrów badawczo-rozwojowych), ale także rozszerza katalog kosztów kwalifikowanych do ulgi B+R oraz umożliwi korzystanie z niej przez część przedsiębiorstw działających poza specjalnymi strefami ekonomicznymi. Pozytywnych impulsów, które wdrożą z początkiem przyszłego roku nowe przepisy, jest jednak więcej. Ustawa wydłuża bowiem do 2023 r. wyłączenia tzw. podwójnego opodatkowania spółek kapitałowych i spółek komandytowo-akcyjnych zaangażowanych w działalność B+R oraz ułatwia finansowanie startupów (m.in. doprecyzowuje sposób opodatkowania pożyczki konwertowanej na akcje lub udziały), jak również zwiększa zakres działania spółek celowych tworzonych przez uczelnie i instytuty naukowe PAN o działalność gospodarczą.

Czy Polska może zatem stworzyć własne zagłębie technologiczne? Są na to szanse. Mamy już mocne ośrodki regionalne w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Trójmieście, czy Warszawie. Charakteryzuje je m.in. wysoki potencjał edukacyjny (w Polsce mamy ponad milion studentów) i techniczny. Co ciekawe, mapa owego technicznego potencjału pokrywa się z mapą usług IT (największa liczba przedsiębiorstw zdecydowała się otworzyć swoje oddziały w Warszawie, Krakowie i we Wrocławiu, czyli ośrodkach cieszących się największą dostępnością programistów i trzema najlepszymi w Polsce uczelniami technicznymi).

Ale podobnie klasyfikuje Indeks Millennium, czyli ranking województw najbardziej sprzyjających rozwojowi nowatorskiej gospodarki. Eksperci Banku Millennium przeanalizowali zmiany w tempie rozwoju innowacyjności w poszczególnych regionach Polski w perspektywie kilku ostatnich lat. Na bazie sześciu kryteriów w największym stopniu warunkujących rozwój innowacyjności (wydajność pracy, stopa wartości dodanej, wydatki na B+R, edukacja policealna, liczba pracujących w obszarze B+R i liczba przyznanych patentów) w pierwszej trójce znalazły się właśnie Mazowsze, Małopolska i Dolny Śląsk.

Dysproporcje w potencjale innowacyjności województw w Polsce są jednak znaczące. Jak podaje Bank Millennium, niezmiennie liderami pozostają te same cztery województwa (oprócz trzech wyżej wymienionych również pomorskie), a ich sukces tkwi w umiejętności przyciągania najzdolniejszych i najbardziej kreatywnych jednostek.

Województwa te charakteryzuje wysoki poziom kapitału ludzkiego, dobrze rozwinięta infrastruktura i prężnie działające strefy ekonomiczne. Rozwojowi innowacyjności tych regionów sprzyja też odpowiednia struktura branżowa. Dominują tam gałęzie o wysokim poziomie techniki lub oparte na wiedzy. Z kolei regiony charakteryzujące się wysokim stopniem koncentracji tradycyjnych działów przemysłu, takich jak rolnictwo czy przemysł wydobywczy, znajdują się w drugiej połowie indeksu.

Lubelski potencjał

Mazowsze, jako lider rankingu, nie zaskakuje. To najbogatszy region w kraju (PKB na mieszkańca stanowił tam w 2015 r. prawie 160 proc. średniej dla Polski) i jedyny, gdzie PKB przekraczał średnią unijną. Województwo charakteryzują też najwyższe w kraju wydatki na badania i rozwój (1,7 proc. PKB wobec 1 proc. PKB dla Polski) oraz odsetek pracujących w sektorze B+R. Poza tym Mazowsze to jedyny polski region sklasyfikowany przez Komisję Europejską w Regional Innovation Scoreboard 2017 jako umiarkowany innowator (pomimo to Mazowsze zajmuje dopiero 159. pozycję w Europie na 220 ocenionych regionów).

Za Mazowszem plasują się Małopolska, gdzie jest najwyższa w kraju liczba studentów na 10 tys. mieszkańców, woj. dolnośląskie (lider w liczbie patentów na 1 mln mieszkańców) oraz najlepszy region pod względem wydajności pracy, czyli woj. pomorskie.

Eksperci podkreślają, że sukces zawdzięczają temu, że to właśnie na ich obszarze funkcjonują najlepsze uczelnie oraz ośrodki naukowo-badawcze. A to kluczowy aspekt, bo dobrze rozwinięta oferta edukacyjna przyciąga kapitał ludzki, a dobra współpraca biznesu z nauką – kapitał finansowy. Istotnym motorem rozwoju tych regionów są również prężnie działające specjalne strefy ekonomiczne, które przyciągają kapitał i rozwój infrastruktury transportowej oraz edukacyjnej.

Paradoksalnie jednak to woj. lubelskie, które znalazło się tuż za „wiodącą czwórką", wykazuje największy rozwój potencjału innowacyjności. W latach 2010–2015 awansowało ono w rankingu z miejsca 8. na 5. i konsekwentnie na nim pozostaje. Główną przyczyną awansu woj. lubelskiego jest liczba patentów na 1 mln mieszkańców. Od 2010 r. wzrosła ona ponad 3-krotnie i ustępuje jedynie woj. dolnośląskiemu i mazowieckiemu.

Region ten wyróżnia także najwyższa stopa wartości dodanej (wskaźnik uwzględnia w wyliczeniach parapodatki). W raporcie Banku Millennium podkreśla się, że szczególne znaczenie dla stopy wartości dodanej ma branża browarnicza, a także producenci mocnych alkoholi, którzy są obciążeni wysokim podatkiem akcyzowym. Dodatkowo w woj. lubelskim obecny jest m.in. innowacyjny sektor elektromaszynowy, który na działalność B+R przeznacza najwięcej wśród wszystkich branż przemysłowych regionie.

Drenaż mózgów

6. miejsce w rankingu Indeks Millennium zajmuje woj. wielkopolskie. Z pewnością pozycja ta nie oddaje możliwości regionu. Choć wyróżnia go wysoka wydajność pracy (3. pozycja w kraju), to jednocześnie również niska stopa wartości dodanej (13. miejsce). Do tego wydatki na B+R są niższe od średniej krajowej.

W zakresie potencjału innowacyjnego wzrostu nie ma czego się wstydzić z kolei Podkarpacie, gdzie PKB w ostatnich latach wyraźnie rósł względem średniej UE (w 2015 r. odsetek ten sięgał 48 proc.). Województwo odnotowało solidny skok pod względem wydajności pracy, a napęd stanowiła branża kosmiczna i lotnicza. Wyróżnikiem na globalnej mapie jest Dolina Lotnicza, region ma również mocną pozycję w informatyce (głównie dzięki Asseco). Siła drzemie w Rzeszowie, gdzie na niespełna 200 tys. mieszkańców jest aż 60 tys. studentów.

Na kolejnych pozycjach w rankingu Banku Millennium są Łódzkie (8.) i Śląsk (9.), które pogorszyły swoją pozycję w porównaniu z poprzednimi latami. To pierwsze województwo w Indeksie Millennium zebrało w br. 58 pkt wobec 63 pkt rok wcześniej, a drugie – 57 wobec 60.

Regiony znajdujące się na pozycjach od 10. do 13. to typowi przeciętniacy. W Zachodniopomorskiem (10. miejsce) i Opolskiem (13.) wydatki na badania i rozwój są jednymi z najniższych w kraju, na Podlasiu (11.) zaś odnotowano najniższą stopę wartości dodanej. Z kolei w woj. kujawsko-pomorskim – choć udało się ściągnąć zagraniczne inwestycje w produkcję elektroniczną (m.in. wytwarzanie ekranów LCD), to lokalne firmy inwestują w B+R znikomą część swoich przychodów.