Wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości wywiera określone skutki m.in. w kontekście relacji upadłego ze współmałżonkiem, ingeruje w sferę majątkową, czy ogranicza możliwości dokonywania czynności prawnych odnoszących w określonych przypadkach. Ostatecznie, upadłość konsumencka skutkuje umorzeniem zobowiązań nieuregulowanych na skutek likwidacji masy upadłościowej, czy wykonania planu spłaty wierzycieli. Niemniej, wciąż pozostaje o wiele atrakcyjniejsza, aniżeli uczestniczenie w postępowaniu egzekucyjnym.
Upadłość konsumencka jako postępowanie sądowe
Procedura zmierzająca do oddłużenia konsumenta inicjowana jest poprzez złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości do właściwego sądu rejonowego, w którym mieści się wydział gospodarczy ds. upadłościowych. Kolejnym etapem jest weryfikacja stanu faktycznego dłużnika w odniesieniu do przesłanek wynikających z art. 491 (4) ust. 1 i 2 ustawy prawo upadłościowe (dalej PU). Jeśli wnioskodawca będący dłużnikiem wykaże, że niewypłacalność nie została spowodowana umyślnym działaniem lub rażącym niedbalstwem i w ten sam sposób nie była pogłębiana, a także nie występują przesłanki negatywne względne (art. 491 (4) ust. 2 PU), to sąd wyda postanowienie o ogłoszeniu upadłości.
Wraz z wydaniem stosownego postanowienia majątek upadłego staje się tzw. masą upadłościową, którą zarządza syndyk. Składniki te docelowo zostają spieniężone, a na skutek wykonania planu podziału wierzyciele uzyskują częściowy zwrot przysługujących im wierzytelności. W sytuacji, gdy upadły nie posiada żadnego majątku, to etap ten zostaje pomijany.
Ostatecznie, przed umorzeniem zobowiązań możliwe jest ustanowienie tzw. planu spłaty wierzycieli. Plan ten zobowiązuje upadłego do co miesięcznych płatności, które wcześniej są dopasowane do jego możliwości zarobkowych i kosztów utrzymania. Plan spłaty jest ostatnim etapem postepowania upadłościowego, a jego należyte wykonanie skutkuje umorzeniem niezaspokojonych w toku postępowania upadłościowego długów.
Masa upadłościowa, czyli majątek podlegający zajęciu przez syndyka
Co do zasady, likwidacji przez syndyka podlegają nieruchomości, a także ruchomości. Ponadto, przedmiotem jego zainteresowania mogą być również akcje, czy udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, a także wynagrodzenie za pracę w części podlegającej zajęciu. O powyższym wprost stanowi art. 62 PU, zgodnie z którym w skład masy upadłościowej wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, poza m.in. mieniem, które jest wyłączone od egzekucji według kodeksu postępowania cywilnego. Poza wymienionymi elementami należy też dodać, że przedmiotem zainteresowania syndyka może być także masa spadkowa, czy majątek wspólny małżonków.
W związku z powyższym utrata majątku przez upadłego jest nieuchronnym skutkiem procedury upadłościowej. Należy jednak mieć na uwadze, że ustawodawca przewidział pewne udogodnienia z tym związane. Jeśli syndyk spienięży nieruchomość, którą upadły faktycznie zamieszkiwał, to możliwe jest uzyskanie środków na wynajem innego lokalu mieszkalnego na okres od roku do dwóch lat. Chroni to bowiem upadłego przed popadnięciem w stan bezdomności. Istnieje też możliwość wyłączenia pewnych ruchomości (np. auta) z masy upadłościowej, jeśli przedstawiają one niewielką wartość pieniężną, a dla dłużnika mają dużą wartość użytkową.
Upadłość konsumencka a małżeńskie stosunki majątkowe
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez jednego z małżonków wywiera określone skutki względem współmałżonka. Z dniem wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jednego z nich powstaje rozdzielność majątkowa. Jak zostało wspomniane wcześniej, majątek wspólny podlega spieniężeniu przez syndyka, lecz małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu swojego udziału w majątku wspólnym.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o upadłości pozostaje bezskuteczne, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności został złożony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o upadłość (art. 125 PU). Z kolei ustanowienie rozdzielności na mocy umowy majątkowej jest skuteczne względem masy upadłościowej, jeśli została ona zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o upadłość (art. 126 PU).
Przepisy te zapobiegają podziałowi majątku między małżonkami w krótkim czasie przed podjęciem starań o ogłoszenie upadłości.
Pozostałe korzyści związane z upadłością konsumencką
Mimo ryzyka związanego z utratą majątku, pod warunkiem że dłużnik takowy posiada, upadłość konsumencka zdaje się być lepszym rozwiązaniem aniżeli bierne poddanie się postępowaniu egzekucyjnemu przez dłużnika. Postępowanie upadłościowe osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej charakteryzuje się tym, że powinno być prowadzone w taki sposób, aby konsument uzyskał oddłużenie (art. 2 ust. 1a PU). Egzekucja prowadzona przez komornika ma charakter tylko i wyłącznie windykacyjny – zmierza do maksymalnego zaspokojenia wierzycieli. Zatem jeśli upadły nie posiada żadnego majątku, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby ogłosił upadłość i w konsekwencji jego długi zostały umorzone. W przypadku postępowania egzekucyjnego będzie prowadzone ono dotąd, aż finalnie wierzyciel odzyska należne mu wierzytelności.
Dodatkowo, ogłoszenie upadłości konsumenckiej może się odbyć znikomym kosztem. Złożenie wniosku o upadłość wiąże się z uiszczeniem płatności w kwocie 30 zł, a koszty dalszej procedury są tymczasowo pokrywane ze środków Skarbu Państwa. Jeżeli dłużnik nie posiada majątku, to koszty te również pozostają finalnie umorzone.
Czynnikiem decydującym i przemawiającym za upadłością konsumencką jest możliwość odzyskania równowagi psychicznej, która wielokrotnie zostaje zachwiana na skutek piętrzącej się spirali zadłużenia, czy postępowań windykacyjnych. Postępowanie prowadzone jest przez syndyka, a wszelkie procedury zmierzające do odzyskania długów przez wierzycieli zostają umorzone.
