Polska chce być liderem zmian

– Zwiększenie takich działań jak recykling i ponowne użycie produktu przynosi korzyści zarówno środowisku, jak i gospodarce – np. w postaci oszczędności surowców oraz mniejszej ilości odpadów – podkreśla Sławomir Mazurek, wiceminister środowiska. – GOZ jest pojęciem bardzo szerokim, obejmującym wszystkie etapy cyklu życia produktu. Dotyka również wielu gałęzi gospodarki. To przede wszystkim zwiększenie odzysku i recyklingu odpadów przy jednoczesnym zmniejszeniu wytwarzania śmieci. Innymi słowy, jest to koncepcja gospodarcza, zgodnie z którą materiały oraz surowce powinny być zagospodarowane w odpowiedni ekonomicznie i środowiskowo sposób i pozostać w gospodarce, jak długo jest to możliwe – dodaje.

Ramy prawne

Pod koniec 2015 r. Komisja Europejska opublikowała komunikat „Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym". Stanowi on zestaw propozycji na nadchodzące lata do zrealizowania w Unii Europejskiej, które przyczynią się do zmiany modelu gospodarczego z linearnego na cyrkularny. Zawiera działania obejmujące wszystkie etapy cyklu życia oraz skupia się na kilku obszarach priorytetowych, takich jak tworzywa sztuczne, odpady żywności, surowce krytyczne, odpady rozbiórkowe i budowlane oraz biomasa i bioprodukty. Komunikat podkreśla przy tym rolę innowacji dla budowy GOZ.

W myśl unijnych regulacji Polska do rok 2020 musi osiągnąć 50-proc. poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła. Będzie to dla naszego kraju duże wyzwanie, ponieważ poziom ten dla odpadów komunalnych wynosi obecnie zaledwie 28 proc. Warto także podkreślić, że w Komisji Europejskiej trwają prace, które mogą doprowadzić do zwiększenia zakładanego pułapu.

Szansa dla terenów niezurbanizowanych

Przekształcenie gospodarki odpadami w gospodarkę o obiegu zamkniętym to ogromne możliwości dla rozwoju gospodarczego kraju przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska naturalnego oraz zapewnieniu wysokiego poziomu życia społecznego. Dlatego też Polska w pełni popiera ideę transformacji w kierunku modelu GOZ i chce być liderem tego procesu. Pomysł wdrożenia projektu w naszym kraju powstał po międzynarodowej konferencji, która odbyła się w Tucznie 9–10 maja 2016 roku pn. „Gospodarka o obiegu zamkniętym szansą na zrównoważony rozwój terenów niezurbanizowanych". Wdrażanie tego modelu zapewni dalszy rozwój społeczno-ekonomiczny tych obszarów.

– Tkwi w nich potencjał, na który dotąd nie zwracano uwagi, chociaż od zawsze panowała tam zasada niemarnowania jedzenia czy jak najdłuższego używania produktów, narzędzi czy urządzeń. Dawniej ta „cyrkularność" wynikała z ograniczonych zasobów finansowych, a dziś to trend, do którego zmierzają najwyżej rozwinięte kraje – zaznacza wiceminister Mazurek.

Dlatego też celem pilotażowego projektu, który powstał z inicjatywy Ministerstwa Środowiska przy współpracy z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, jest upowszechnienie dobrych praktyk pozwalających na budowanie gospodarki o obiegu zamkniętym na terenach wiejskich. Podczas konferencji w Tucznie gminy wyraziły zainteresowanie jego utworzeniem, gotowość do współpracy oraz zgłosiły konkretne propozycje i pomysły do wykorzystania przy stworzeniu programu pilotażowego. Źródłem finansowania działań są środki krajowe, których dysponentem jest NFOŚiGW.

W programie pilotażowym bierze udział pięć gmin: Krasnobród, Łukowica, Sokoły, Tuczno i Wieluń, które przygotowały kompleksowe koncepcje wdrożenia idei GOZ na terenach gmin oraz propozycje przedsięwzięć, które planują zrealizować. Działania inwestycyjne realizowane na poziomie lokalnym pozwolą na wdrażanie idei gospodarki o obiegu zamkniętym i dzięki temu efektywne wykorzystanie zasobów oraz niskoemisyjny rozwój. Będzie to sprzyjało rozwojowi przyjaznego środowiska naturalnego oraz ograniczy negatywny wpływ człowieka na środowisko.

Podstawowym elementem składowym każdej nowo tworzonej polityki jest edukacja i upowszechnienie informacji na temat samej idei oraz korzyści z niej płynących. Nie inaczej jest w przypadku GOZ, dlatego wszystkie gminy przystępujące do projektu zobowiązane są do prowadzenia działań edukacyjnych.

– O idei gospodarki cyrkularnej należy uczyć już od najmłodszych lat, bo tylko to pozwoli na skuteczne i trwałe zakorzenienie się tej idei w społeczeństwie – zwraca uwagę Sławomir Mazurek.

Inne działania na rzecz GOZ

Kluczowym elementem potrzebnym do budowania GOZ jest wzmocnienie współpracy pomiędzy przemysłem i sektorem nauki, a w efekcie wdrażanie innowacyjnych rozwiązań w gospodarce. Równie ważne jest stworzenie europejskiego rynku surowców wtórnych, na którym ułatwiony byłby ich przepływ, oraz zapewnienie wysokiej jakości tych surowców, wynikającej ze zrównoważonej produkcji i konsumpcji.

Tym wszystkim działaniom musi towarzyszyć rozwój sektora usług. Wykwalifikowani i doświadczeni rzemieślnicy są potrzebni w dziedzinie napraw i serwisu. Przedsiębiorstwa mogą być zlokalizowane zarówno w obszarach wiejskich, jak i miejskich odznaczających się wysokim bezrobociem.

W związku ze wdrażaniem GOZ w naszym kraju przygotowywana jest mapa drogowa, która ma za zadanie przede wszystkim zidentyfikować działania na rzecz zwiększenia wydajności wykorzystania zasobów i ograniczenia powstawania odpadów. Dzięki mapie opracowane zostaną działania horyzontalne, które obejmowałyby jak najszerszy krąg uczestników oraz zostanie dokonana próba priorytetyzacji obszarów, głównie ze względu na ich perspektywiczny charakter lub możliwe problemy.

Stworzenie gospodarki w pełni realizującej podejście GOZ wymagać będzie zagospodarowania jak największej ilości odpadów komunalnych. Istotna jest jednak ich jakość. Powinny to być odpady zbierane selektywnie, niezanieczyszczone. Dlatego ważnym krokiem na drodze do osiągnięcia zakładanych celów jest rozporządzenie ministra środowiska dotyczące sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów. Zakłada ono dzielenie odpadów na cztery frakcje: szkło, papier, metale i tworzywa sztuczne, w tym opakowania wielomateriałowe, oraz odpady ulegające biodegradacji (w tym bioodpady).

Dotąd systemy różniły się w zależności od gmin, teraz wprowadzono rozwiązania jednolite w skali kraju. Oznacza to, że w każdej gminie odpady będą segregowane do pojemników w tych samych kolorach i według tych samych zasad. Dzięki temu podnoszona jest efektywność recyklingu pozwalająca na uzyskanie dobrych jakościowo odpadów i tym samym ułatwienie wdrażania gospodarki o obiegu zamkniętym.

– Przejście od modelu linearnego do modelu cyrkularnego to wielkie wyzwanie dla naszego kraju. Polska podjęła z pełną determinacją jego realizację. Nasz kraj chce wykorzystać tę szansę i wypracować dobre praktyki, szczególnie koncentrując się na małych społecznościach na terenach niezurbanizowanych. Jest to szansa na dynamiczny rozwój kraju, szczególnie pod względem ekonomicznym, z jednoczesnym poszanowaniem środowiska naturalnego – mówi Sławomir Mazurek, wiceminister środowiska.

– Polska nie tylko chce wypełnić zgodny z unijnymi regulacjami poziom recyklingu, ale również stać się liderem tego procesu, opierając się na polskiej specyfice i doświadczeniach. Dlatego też musimy przejść na gospodarkę bardziej zasobooszczędną, w której odpad traktowany jest jako surowiec. Natomiast w kwestii trwających na forum UE prac nad pakietem odpadowym, dostrzegając jego wszystkie zalety środowiskowe i gospodarcze, należy dążyć do przyjęcia rozwiązań realnych i wykonalnych. Pamiętając przy tym o specyfice każdego z państw członkowskich – dodaje Sławomir Mazurek.

Materiał przygotowało Ministerstwo Środowiska