1 lipca 2018 r. wejdą w życie przepisy wprowadzające tzw. split payment - mechanizm podzielonej płatności. Jego zastosowanie polegać będzie na tym, że zapłata kwoty netto wynikającej z otrzymanej faktury dokonywana będzie na „zwykły" rachunek bankowy dostawcy lub będzie rozliczana w inny sposób (np. w drodze kompensaty), podczas gdy kwota podatku VAT będzie przekazywana na specjalnie w tym celu utworzony rachunek VAT. Mechanizm split payment obejmie również jednostki samorządu terytorialnego (JST). Co prawda w toku dyskusji nad zakresem omawianych rozwiązań samorządy zabiegały o wprowadzenie regulacji umożliwiających wyłączenie spod tego mechanizmu JST jako sprzedawców przy równoczesnym wprowadzeniu obowiązku jego stosowania przez JST przy zakupach, postulat ten jednak został odrzucony przez ministra finansów. Argumentowano, że takie rozwiązanie tworzyłoby wyłom w przyjętej koncepcji i prowadziło do nieuzasadnionej asymetrii pomiędzy różnymi grupami podatników.
Tylko do transakcji pomiędzy podatnikami
Nie oznacza to jednak, że split payment obejmie całą sprzedaż JST. Zgodnie z przepisami mechanizm podzielonej płatności będzie miał zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług dokonywanych przez JST na rzecz innych podatników VAT. W przypadku więc sprzedaży przykładowo wody, jedynie faktury wystawione na rzecz firm będą mogły być regulowane w trybie podzielonej płatności. Faktury wystawiane na rzecz mieszkańców opłacane będą tak jak dotychczas – w całości na wskazany przez gminę rachunek rozliczeniowy.
Podobnie w przypadku należności regulowanych gotówką w kasie – te także wpływać będą w całości na dotychczasowy rachunek bankowy i to bez względu na to kto dokonywać będzie płatności – firma czy osoba fizyczna. Analogicznie jeśli chodzi o zakupy – jedynie zakupy udokumentowane fakturami będą mogły być regulowane przez JST w mechanizmie podzielonej płatności. Przy czym samorządy – podobnie jak pozostali podatnicy – będą miały swobodę wyboru w tym zakresie: to od gminy zależeć będzie czy daną fakturę zapłaci w mechanizmie split payment czy też nie.
Zastosowanie split payment nie jest przy tym w żaden sposób uzależnione od ewentualnego odliczenia podatku VAT naliczonego z danej faktury. Oznacza to, że w systemie podzielonej płatności gminy będą mogły płacić zarówno za faktury, z których odliczają VAT naliczony, jak i faktury z których takie odliczenie im nie przysługuje. Oczywiście w tym drugim przypadku JST nie będzie w stanie skorzystać z oferowanych przepisami ustawy korzyści (brak stosowania sankcji w przypadku zawyżonego odliczenia, obniżone odsetki, itd.), co do zasady jednak podzielona płatność należności wynikających z takich faktur będzie możliwa.
Rachunki VAT
Wprowadzenie mechanizmu split payment w samorządach powoduje jednak szereg wątpliwości i problemów praktycznych. Przykładowo, gminy zastanawiają się czy założyć jeden wspólny rachunek VAT dla całej JST, czy osobny dla każdej jednostki budżetowej i każdego zakładu budżetowego. Z przepisów wynika, że z dniem wejścia w życie przepisów bank utworzy dla gminy jeden rachunek VAT, bez względu na liczbę posiadanych rachunków rozliczeniowych. Przyjęcie takiego rozwiązania powoduje, że kwoty podatku VAT gromadzone są na jednym rachunku, z drugiej jednak strony może wywoływać zamieszanie i trudności w kontrolowaniu rozliczeń z kontrahentami – skoro kwota netto miałaby wpływać na rachunek jednostki lub zakładu, a kwota VAT na wspólny rachunek VAT.
Z przepisów wynika również, że w przypadku prowadzenia więcej niż jednego rachunku rozliczeniowego dla tego samego posiadacza, na wniosek tego posiadacza bank zobowiązany jest utworzyć i prowadzić więcej niż jeden rachunek VAT. Można więc złożyć wniosek, na podstawie którego bank utworzy rachunek VAT odrębnie dla każdej jednostki organizacyjnej. Przy takim podejściu gminy powinny jednak wziąć pod uwagę, że dysponowanie środkami zgromadzonymi na rachunku VAT będzie mocno ograniczone. Pod warunkiem zastosowania systemu split payment środkami tymi będzie można regulować zobowiązania wynikające z faktur otrzymanych od dostawców, można będzie również dokonywać tzw. przesunięcia pomiędzy własnymi rachunkami VAT.
W ramach centralizacji rozliczeń VAT wiele gmin przyjęło, że w przypadku wykazania w deklaracji cząstkowej danej jednostki organizacyjnej nadwyżki VAT należnego, jednostka taka zobowiązana jest do faktycznego przekazania stosownej kwoty na rachunek urzędu gminy. Po 1 lipca 2018 r. w rozwiązanie to będzie mogło być stosowane jedynie w odniesieniu do tych jednostek, które posiadają rachunki w banku tym samym co urząd. Zgodnie z przepisami bowiem, rachunek VAT może być obciążony w celu przekazania środków na inny rachunek VAT posiadacza rachunku VAT, ale wyłącznie wtedy, gdy ten inny rachunek VAT prowadzony jest w tym samym banku. Jeśli więc jednostka posiadać będzie rachunek VAT w banku innym niż urząd, przekazanie środków (kwot podatku VAT) pomiędzy tymi rachunkami nie będzie możliwe.
Kwoty zatrzymane do należytego wykonania umowy
Wątpliwości dotyczą również sposobu stosowania mechanizmu podzielonej płatności dla faktur, w odniesieniu do których samorządy dokonują zatrzymania części należności tytułem gwarancji należytego wykonania umowy. Powstaje pytanie czy aby skorzystać z oferowanych przepisami korzyści JST powinna w takim przypadku dokonać zapłaty całości należności wynikającej z faktury, a ewentualnego zabezpieczenia poszukiwać żądając od nabywcy przedstawienia przykładowo gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, czy też możliwe jest potrącenie kwoty podlegającej zatrzymaniu jedynie z wartości netto faktury.
W toku dyskusji nad projektem nowelizacji Ministerstwo Finansów zapewniało, że wykazana w komunikacie przelewu kwota podatku VAT nie musi odpowiadać proporcjonalnie przekazywanej tym samym komunikatem kwocie netto. Wskazywano wręcz, że komunikatem prelewu nabywca będzie mógł przekazać dostawcy przykładowo samą kwotę podatku VAT, jeśli kwota netto zgodnie z ustaleniami stron podlegałaby na przykład potrąceniu. Brzmienie wprowadzonych przepisów jak najbardziej uzasadnia takie podejście. Pozostaje mieć nadzieję, że taka będzie również praktyka.
Agnieszka Bieńkowska, doradca podatkowy, partner w Gekko Taxens
