NIK o wykonywaniu wyroków sądów administracyjnych przez organy podatkowe

Od 2013 r. gwałtownie rośnie liczba decyzji podatkowych uchylanych przez sądy administracyjne - podkreśla NIK. Zdaniem Izby wynika to przede wszystkim z błędów po stronie organów podatkowych oraz niskiej jakości prawa.

W ocenie NIK zarówno izby celne, jak i urzędy skarbowe w większości przypadków prawidłowo wykonywały wyroki sądów administracyjnych. Niewiele było skarg podatników na bezczynność organów podatkowych w tym zakresie, a także ponagleń do Ministra Finansów na opóźnienia w realizacji wyroków. Zarówno organy podatkowe, jak i Minister Finansów podejmowali liczne działania na rzecz poprawy jakości orzecznictwa i terminowości załatwiania spraw. W dwóch izbach celnych (w Warszawie i Szczecinie) wdrożono program naprawczy, który zaowocował znacznym skróceniem czasu trwania postępowań odwoławczych, a także zmniejszeniem liczby zaległych spraw. Minister natomiast monitorował przyczyny uchylania wyroków sądów administracyjnych i analizował rozbieżności w orzecznictwie sądowo-administracyjnym, co przyczyniło się do poprawy nadzoru nad organami podatkowymi. Jednak ani organy podatkowe, ani Minister Finansów - mimo podejmowanych działań - nie doprowadzili do zmniejszenia w 2013 r. liczby uchylanych przez sądy administracyjne decyzji wymiarowych, czyli takich, które określają właściwy wymiar należnego podatku.

W 2013 r. podatnicy złożyli do sądów administracyjnych o prawie ? więcej skarg na decyzje organów podatkowych niż w 2012 r.: na decyzje izb celnych o blisko 9 proc., na decyzje izb skarbowych nieco ponad 42 proc. więcej. Wzrosła także liczba i odsetek uchylonych przez sądy decyzji organów podatkowych, zarówno izb celnych, jak i skarbowych. Ta tendencja utrzymywała się również w I połowie 2014 r. NIK podkreśla, że wcześniej, do 2012 r. odsetek decyzji uchylanych zmniejszał się.

W 2013 roku sądy administracyjne uchyliły łącznie blisko 1 wszystkich zaskarżonych decyzji wymiarowych wydanych przez organy podatkowe: odpowiednio 23 proc. uchyliły sądy wojewódzkie, 27 proc. Naczelny Sąd Administracyjny (NSA). NIK zwraca też uwagę, że w 2013 r. wojewódzkie sądy administracyjne uchyliły ponad 40 proc. więcej decyzji organów podatkowych niż rok wcześniej, podczas gdy w przypadku NSA liczba uchylonych decyzji wzrosła niemal dwukrotnie - o 95 proc.

Niekorzystne orzeczenia WSA

Najczęstszym powodem uchyleń przez sądy decyzji organów podatkowych zaskarżonych przez podatników - w 43 proc. badanych spraw w izbach celnych i w 40 proc. badanych spraw w urzędach skarbowych - były błędy organów podatkowych, np.: niewyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy, czy oparcie rozstrzygnięcia na niekompletnym materiale dowodowym, co w efekcie skutkowało podejmowaniem błędnych decyzji przez organy podatkowe. W ocenie NIK takie zaniedbania stanowią naruszenie norm i ogólnych zasad prawa podatkowego zawartych w Ordynacji podatkowej.

Blisko połowa zbadanych przez NIK wyroków w urzędach skarbowych i izbach celnych dotyczyła zobowiązań sprzed 7-10, a w niektórych przypadkach nawet sprzed 13 lat. W konsekwencji ściągalność należności po stronie organów podatkowych była bardzo niska: w urzędach skarbowych odzyskano zaledwie 21,6 proc. należnych kwot, a w izbach celnych jeszcze mniej, bo tylko 16,5 proc.

Ponadto NIK zwróciła uwagę, że długotrwałe postępowanie naruszało określone w Ordynacji podatkowej prawa podatników do szybkiego załatwienia sprawy, a także negatywnie wpływało na wizerunek organów podatkowych.

Niska jakość polskiego prawa i jego niespójność z prawem wspólnotowym sprawiały, że stosowanie prawa podatkowego sprawiało organom podatkowym trudności. W 40 proc. zbadanych wyroków, które dotyczyły postępowań podatkowych prowadzonych w urzędach skarbowych, decyzje urzędów uchylono ze względu na rozstrzygnięcia zawarte w wyrokach Trybunału Konstytucyjnego i w uchwałach Naczelnego Sądu Administracyjnego, wskazujące na niezgodność przepisów z Konstytucją. Część decyzji uchylono z kolei z uwagi na rozstrzygnięcia zawarte w wyrokach unijnego Trybunału Sprawiedliwości. Także sądy administracyjne nie były zgodne co do stosowania niektórych przepisów. Zdarzało się, że Naczelny Sąd Administracyjny uchylał wyroki sądów wojewódzkich, niekorzystne dla organów podatkowych, np. we wrześniu 2014 r. NSA uchylił 62 wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, niekorzystne dla Izby Celnej w Warszawie, a w II półroczu 2014 r. NSA uchylił 41 wyroków WSA w Gdańsku niekorzystnych dla tamtejszej Izby Celnej.

Niekorzystne orzeczenia NSA

W trzech izbach celnych i w trzech urzędach skarbowych kontrola NIK ujawniła nieprawidłowości stanowiące naruszenie prawa podatkowego, m.in.:

- przewlekłość postępowania: w trzech przypadkach przedłużenie ustawowego terminu na przeprowadzenie postępowania podatkowego było nieuzasadnione (w Izbie Celnej w Warszawie postępowanie trwało nawet 9 miesięcy);

- nieuwzględnianie przez organy podatkowe wskazań sądów administracyjnych co do dalszego postępowania. Kontrola NIK ujawniła trzy takie przypadki (niespełna 4 proc. badanych postępowań). Konsekwencją było wydłużenie postępowania. W skrajnym przypadku postępowanie dotyczące zwrotu podatku akcyzowego (ok. 34 tys. zł), zapłaconego przez podatnika z tytułu wewnątrzwspólnotowego zakupu w 2004 r. samochodu, toczyło się przed organami podatkowymi i sądami administracyjnymi obydwu instancji 10 lat i do czasu zakończenia kontroli NIK nie zostało zakończone.