Najlepsze i najgorsze prawo: buble i perły prawne 2016 roku

W pośpiechu łatwo o legislacyjne błędy – chyba tak można podsumować mijający rok. Bo choć są ustawy oceniane z reguły jako dobre, np. ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, nowelizacja ustawy o VAT zmierzająca do eliminacji wyłudzeń czy propracownicze zmiany w zatrudnieniu, przeważają legislacyjne buble.

– Pośpiech, odejście od założeń i rezygnacja z konsultacji społecznych i publicznych prowadzą do tego, że jakość stanowionego prawa pozostawia wiele do życzenia – ocenia Grażyna Kopińska z Obywatelskiego Forum Legislacji.

W cieniu Trybunału

Najbardziej jaskrawym przykładem jest sześć tzw. ustaw naprawczych dotyczących Trybunału Konstytucyjnego. Kryzys wokół TK może się przenieść do sądów. Sędziowie zapowiadają, że mogą nie uznawać jego wyroków.

Za bubel eksperci uznają też ustawę o kształtowaniu ustroju rolnego. Ograniczyła obrót działkami rolnymi większymi niż 3 tys. mkw. Ziemię można sprzedać tylko rolnikom indywidualnym. Inni kupcy muszą mieć zgodę Agencji Nieruchomości Rolnych. Obrót nieruchomościami rolnymi się skurczył.

– Uchwalona w pośpiechu ustawa w lipcu została już znowelizowana. Miała ewidentne błędy – mówi Kopińska.

Część środowisk prawniczych krytykuje odwrót od procesu kontradyktoryjnego. Źle oceniana jest też darmowa pomoc prawna, która tylko teoretycznie działa od początku tego roku.

Z kolei samorządowcy, ale też nauczyciele i część rodziców, krytykują reformę likwidującą gimnazja.

Z reguły chwalone są ustawy, których projekty przygotowało Ministerstwo Rodziny. Nie chodzi jedynie o 500+, ale też o nowelizację kodeksu pracy, dzięki której pracodawca musi zawrzeć umowę o pracę przed rozpoczęciem dniówki. Dzięki temu Inspekcja Pracy łatwiej może kontrolować nielegalne zatrudnienie.

Więcej kontrowersji budzi wprowadzenie minimalnej stawki wynagrodzenia godzinowego, a także ustawa obniżająca wiek emerytalny.

Podatkowe śruby

Dużo zmian jest w podatkach. Z nowym rokiem wejdzie w życie nowelizacja ustaw o PIT, CIT i ordynacji podatkowej, która zmienia kwotę wolną od podatku. Będzie zależała od wysokości dochodów i wyniesie od 0 zł 6,6 tys. zł. Zmiany były konieczne ze względu na wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Eksperci oceniają nowe przepisy krytycznie, gdyż ich efektem będzie konieczność stosowania skomplikowanych wyliczeń, przez co wzrośnie ryzyko błędów.

Negatywnie oceniana jest także ustawa o podatku handlowym. Na jej podstawie nie udało się zebrać ani złotówki i została zakwestionowana przez Komisję Europejską. Kontrowersje budzi też wprowadzona klauzula obejścia prawa podatkowego. Ma przeciwdziałać agresywnemu planowaniu podatkowemu, ale zdaniem ekspertów daje fiskusowi zbyt daleko idące uprawnienia.

Prawie martwą zasadą okazała się zaś klauzula rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika. Dużym ułatwieniem dla firm są natomiast zmiany w CIT i PIT, pozwalające na bieżące rozliczanie korekt. Chwalone są też niektóre elementy pakietu „100 zmian dla firm" – klauzula pewności prawa czy objaśnienia podatkowe. Podniesiono też progi obrotów małych firm, dzięki czemu więcej z nich skorzysta z uproszczonych rozliczeń.

OPINIE

dr hab. Ryszard Piotrowski konstytucjonalista

Pakiet ustaw dotyczących Trybunału Konstytucyjnego składających się z ustawy przyjętej przez poprzednio rządzących i sześciu ustaw uchwalonych głosami obecnej większości sprawił, że mamy do czynienia z posttrybunałem. Kolejne zmiany należy oceniać negatywnie, bo doprowadziły do osłabienia demokratycznego państwa prawnego. Status niektórych sędziów może być kwestionowany. Kluczowy będzie stosunek sędziów sądów powszechnych do zreformowanego Trybunału i to, w jakim stopniu będą stosować jego orzecznictwo.

Marek Olszewski przewodniczący Związku Gmin Wiejskich RP

Reformy można wprowadzać, ale najpierw należy je starannie przygotować. O reformie systemu szkolnego nie sposób powiedzieć, że jest przygotowana. Największym problemem jest wprowadzanie poważnej zmiany ustroju w ciągu kilku miesięcy. Nie chodzi tylko o koszty finansowe, bo one są nieznane, ale o uczniów i proces dydaktyczny. Podstawy programowe są pisane w ogromnym pośpiechu. Nowe prawo oświatowe zostało też oparte na nierzetelnie przeprowadzonej diagnozie. Niewystarczająco wykazano, dlaczego likwiduje się gimnazja.

Mariusz Paplaczyk adwokat

Tak szybkie wycofanie się z reformy procesu karnego było złe. Nie dano czasu zmianom, które mogły przyspieszyć orzekanie i zaktywizować strony postępowania. Po rezygnacji z kontradyktoryjnego procesu sąd znów musi docierać do prawdy materialnej i niemal prowadzić śledztwo na sali rozpraw. Sądy orzekają dziś na podstawie trzech trybów: tego sprzed 1 lipca 2015 r., po 1 lipca 2015 r. i po 15 kwietnia 2016 r. Łatwo o błąd i sądu, i pozostałych uczestników postępowania, a to grozi powtórką procesu.

Rafał Dębowski adwokat, sekretarz Naczelnej Rady Adwokackiej

Nie mam wątpliwości, że bezpłatny system pomocy prawnej jest potrzebny. Niestety, zawiódł ustawodawca. Przygotował przepisy, które śmiało można nazwać bublem prawnym. Wytykano to już w trakcie prac legislacyjnych. Poszukujący pomocy nie mogą wybrać sobie prawnika, który udzieli im porady. Z bezpłatnego wsparcia nie mogą też skorzystać osoby niezamożne i czynne zawodowo, bo pomoc jest przeznaczona głównie dla młodych i seniorów. W efekcie na dyżury po porady przychodzi mało osób.

Andrzej Taudul doradca podatkowy