Prezentacje multimedialne a prawo autorskie

W profesjonalnie przygotowanych prezentacjach można znaleźć pobrane wprost z Internetu zdjęcia, grafiki, obrazki, krótkie filmiki, które umieszczone w slajdach prezentacji stają się jej częścią. Warto jednak pamiętać o tym, że korzystanie z cudzej twórczości, w tym również w ramach przygotowywanej prezentacji, musi mieścić się w granicach nakreślonych przez prawo autorskie.

Możliwość wykorzystania innych utworów w tworzonej przez nas prezentacji zależy od tego, czy takie działanie mieści się w granicach dozwolonego użytku prywatnego. Instytucja ta dopuszcza nieodpłatne korzystanie z już rozpowszechnionego pojedynczego egzemplarza utworu przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.

Oznacza to, że w prezentacji przygotowanej jedynie dla wąskiego grona osób, z którymi pozostajemy w związku osobistym, wolno nam zamieszczać dowolne cudze utwory, pod warunkiem oczywiście że dana prezentacja nie zostanie rozpowszechniona i udostępniona osobom spoza tego grona.

Problem pojawia się, gdy prezentacja z elementami cudzej twórczości odbywa się na szerszym forum, np. podczas prowadzonych szkoleń, wykładów, czy też zamieszczona jest na ogólnodostępnej stronie www. Działanie takie nie może być uznane za dozwolony użytek prywatny.

Jedynym ratunkiem zatem pozwalającym na wykorzystanie we własnej twórczości cudzych utworów jest

kolejna instytucja prawa autorskiego: dozwolony użytek publiczny, w szczególności

prawo cytatu

uregulowane w art. 29 ust. 1

prawa autorskiego

.

Cytat mieszczący się w granicach przewidzianych przez prawo jest instytucją, z której korzystać może każdy, i to w dodatku nieodpłatnie.

Prawo cytatu zezwala na przytaczanie, w utworach stanowiących samoistną całość, urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.

Cytat wykorzystany zgodnie z wszelkimi przesłankami prawa autorskiego należy koniecznie oznaczyć

Twórczy charakter prezentacji może przejawiać się zarówno w samej jej treści, jak również w odpowiednim doborze i zestawieniu materiałów. Nie oznacza to oczywiście, że każde wykorzystanie cudzej twórczości we własnym samoistnym dziele stanowić będzie dozwolony przez prawo autorskie cytat. Zastosowany cytat nie może bowiem wykraczać poza pewne ustalone w ustawie granice objętościowe oraz musi być zastosowany w jednym z przewidzianych przez ustawę celów.

Art. 29 ust. 1 nie określa wprost, jakie rozmiary może przybrać cytat, ale wskazuje jedynie ogólne przesłanki dozwolonego cytowania. Warunek ograniczający cytowanie jedynie do przytaczania urywków utworów lub drobnych utworów w całości ma przede wszystkim chronić pierwotnego twórcę przed odtworzeniem w całości zapożyczonego dzieła. Rozmiar dozwolonego cytatu nie może być na tyle duży, aby dochodziło w gruncie rzeczy do reprodukcji cudzego dzieła.

Cytowany utwór nie powinien zatem dominować nad utworem, w którym jest wykorzystany – powinien być możliwie jak najmniejszy, a jednocześnie na tyle obszerny, aby cel cytatu mógł zostać osiągnięty.

Przy każdorazowej ocenie dozwolonych wielkości cytatu uwzględnić należy przede wszystkim kontekst, w jakim dany cytat występuje w prezentacji, oraz cel jego przytoczenia. Przy określaniu dozwolonych granic tej instytucji posiłkować można się również zwyczajami wykształconymi w praktyce przygotowywania profesjonalnych prezentacji. Zwyczaje takie bowiem niekiedy wskazują na społecznie akceptowalne ramy wykorzystania prawa cytatu.

Art. 29 ust. 1 prawa autorskiego dopuszcza jedynie cytat uzasadniony celem wyjaśnienia, analizy krytycznej, nauczania oraz praw gatunku twórczości.

Wymienione w ustawie cele przepis ten traktuje alternatywnie, wystarczy więc spełnienie jednego z nich, by cytat mógł się mieścić w granicach dozwolonego użytku publicznego.

Przy cytowaniu cudzych utworów w prezentacjach multimedialnych, ze względu na cel sporządzania oraz charakter zdecydowanej większości samych prezentacji, najczęściej będziemy mieli do czynienia z celem nauczania lub wyjaśnienia. Cytat służący nauczaniu nie musi być związany z procesem edukacji szkolnej oraz edukacji ściśle naukowej, gdyż ustawa nie określa, na rzecz jakich podmiotów wymienione pola eksploatacji zostały przewidziane. Zatem również osoby przeprowadzające szkolenia, bez względu na ich komercyjny charakter, mogą posługiwać się cytatem uzasadnionym celem nauczania, pod warunkiem oczywiście że w materiałach przez nie prezentowanych cytat znajduje swoje uzasadnienie.

Przy wytyczaniu ram cytatu realizowanego w celu nauczania najważniejsze jest, by cytat taki był wewnętrznie związany z wywodami autora posługującego się nim, tzn. aby cytat ilustrował to, co cytujący autor chce przekazać bądź też pokazać. Bez wątpienia cytat zastosowany w prezentacji uzasadniony będzie celem nauczania w wypadku prezentacji krótkich filmów reklamowych, w ramach omawiania skutecznych form marketingu, czy też w razie pokazania obrazów współczesnych twórców przy przedstawianiu tematu sztuki nowoczesnej. Konieczność wykorzystania danego materiału celem nauczania powinna być uzasadniona lepszym zrozumieniem pewnych kwestii przez odbiorcę, a tym samym efektywnością, z jaką cel w postaci nauczania jest realizowany.

Natomiast w wypadku cytatu uzasadnionego wyjaśnieniem wykorzystany fragment cudzej twórczości powinien być niezbędny dla jasności i pełnego zrozumienia wywodu autora prezentacji. Cytat ten będzie zastosowany prawidłowo, jeśli jest ściśle powiązany z własną twórczością cytującego, stanowiąc niejako dodatkowy dowód przytaczanych opinii i twierdzeń, lub też służy poszerzaniu własnej argumentacji.