Futbonomia: Trenerzy i menedżerowie nie są ważni w piłce nożnej

Plus Minus: Czy jakikolwiek klub piłkarski wypracowuje zysk?

Szymański: Tak. Manchester United i Arsenal. Zresztą to są kluby, które zarabiają w sposób ciągły od dawna. Ale poza nimi – niewiele. Może się wydawać, że skoro do Premier League napływają tak ogromne sumy pieniędzy, to kluby muszą zarabiać. Ale to nieprawda.

Spojrzałem na statystyki i wynika z nich, że oprócz Chelsea, która jest specyficznym przypadkiem, większość klubów jest mocno zadłużona.

Szymański: W Anglii kluby najbardziej zadłużone to właśnie Manchester United i Arsenal. Ludzie mylą przepływ pieniądza z bilansem. W 2015 roku Manchester zanotował ponad 150 milionów funtów zysku na rachunku bieżącym. Jednocześnie jego dług wynosi ponad 400 milionów. Ale to nie wpływa na codzienne funkcjonowanie klubu. Tak zresztą działa każdy biznes. Zadłużanie się nie jest niczym złym, jeśli jesteś w stanie je obsługiwać. Zresztą banki nie są głupie – nie pożyczają pieniędzy klubom, bo wiedzą, że często te długi są niespłacalne. Dlatego większość długów klubów piłkarskich to są tak zwane soft loans, pożyczki na procent niższy od rynkowego udzielane przez właścicieli albo ludzi związanych z klubem, którzy niekoniecznie oczekują ich spłaty.

Kuper: Manchester jest zadłużony tylko z jednego powodu. Dlatego, że właściciele klubu, rodzina Glazerów, wzięli pożyczkę, żeby go kupić.

Używając tej samej logiki, można powiedzieć, że Chelsea nie jest zadłużona na miliard funtów tylko dlatego, że właściciel Roman Abramowicz wykupił od klubu, czyli od siebie samego, udziały za tę właśnie sumę.

Kuper: Abramowicz pożyczył Chelsea miliard funtów i nigdy ich nie odzyska, zresztą nie oczekuje tego.

Szymański: Wielu właścicieli klubów kupuje je nie dla zysku, tylko w innych celach. Podoba im się sam fakt posiadania, wygrywania meczów, lubią uznanie z tym związane. Dla nich to nie jest dobro inwestycyjne, tylko konsumpcyjne, sposób wydawania pieniędzy, a nie zarabiania ich. Zresztą to jest jedyny sensowny wybór w tym biznesie. Jeśli chcesz wygrywać, musisz przepłacać za transfery i wynagrodzenia dla piłkarzy, jeżeli tego nie robisz, to przegrywasz, spadasz do niższej ligi, tracisz kibiców i pieniądze. Jedyną sensowną strategią jest wydawanie tyle, ile trzeba, by wygrywać mecze.

Kiedy futbol przestał być grą oglądaną na rozpadających się stadionach przez marznących albo spoconych obsesjonatów, takich jak bohater „Futbolowej gorączki" Nicka Hornby'ego? Kiedy stał się globalnym biznesem?

Szymański: Duch komercyjny był obecny w futbolu od zawsze. Ludzie, którzy zakładali ligę profesjonalną w Anglii w 1888 roku, byli biznesmenami. Może nie wysokich lotów, ale nastawionymi na komercyjne wykorzystanie swojej pasji. Nowe podejście pojawiło się w latach 80. wraz z telewizją kablową i satelitarną. Technologia wymusiła konkurencję między nadawcami i okazało się, że jedną z najbardziej atrakcyjnych propozycji programowych były transmisje meczów. To dlatego do futbolu w ciągu ostatnich 30, 40 lat trafio tak dużo pieniędzy.

Czy ich napływ zmienił tę grę?

Kuper: Jako sport telewizyjny musiała ona stać się bardziej atrakcyjna do oglądania. Kiedy masz kogoś takiego jak Leo Messi i Cristiano Ronaldo, którzy generują konkretne zyski, musisz ich chronić. Diego Maradona był non stop faulowany, Pele został fizycznie wykopany z mistrzostw świata w 1966 roku. Po nadejściu masowej telewizji zmieniono przepisy, by tak utalentowani piłkarze mogli grać, a nie uciekać przed kontuzjami. Stąd zakaz atakowania od tyłu. Dzisiaj Claudio Gentile po prostu nie miałby szans gry w żadnej porządnej lidze. Inny przykład: zakaz łapania piłki przez bramkarza po podaniu od zawodnika z tej samej drużyny wprowadzony w 1992 roku. Wcześniej obrońca mógł podawać do bramkarza, a bramkarz chodzić z piłką przez minutę – to było nudne. Poza tym stadiony musiały zostać zmodernizowane – nikt nie chciał oglądać rozpadających się obiektów.

Szymański: Telewizja Sky nie zgodziłaby się oddawać ponad miliarda funtów rocznie dwudziestu klubom, nie mając prawa głosu w sprawie produktu, za który płaci. Chcecie pieniędzy? Dobrze, ale co zrobicie, żeby futbol był bardziej atrakcyjny dla naszych widzów?

Czy taki układ jest dobry dla futbolu?

Szymański: Tak, ponieważ większość z nas ogląda mecze w telewizji. Na szczęście nie stało się to, co ma miejsce w sporcie amerykańskim, czyli przerywanie meczów na reklamy.

„Futbonomia" jest książką opartą na statystykach. Za ich pomocą kwestionują panowie opinie na temat piłki nożnej, które mogą być popularne, ale nie są prawdziwe. Weźmy sprawę menedżerów. Większość nas uważa, że trenerzy mają istotne znaczenie dla wyników drużyny. Panowie mówią, że sposób, w jaki trenerzy są zatrudniani, oceniani i zwalniani, jest bez sensu...

Szymański: Johan Cruyff mówił, że o wyniku meczu w 90 procentach decyduje jakość piłkarzy. Oczywiście trener dobiera skład, prowadzi zajęcia z piłkarzami, motywuje ich, ale to nie są jakieś skomplikowane sprawy. Wszyscy mniej więcej wiemy, kto jak gra w piłkę, zwłaszcza jeśli ciągle ich oglądamy. Jeśli piłkarz jest profesjonalistą nie trzeba go motywować. Można go nauczyć taktyki, ale też nie przesadzajmy. Nasze statystyki pokazują, że trenerzy nie dodają wiele jakości do drużyny.

Chyba że są jak Alex Ferguson...

Kuper: Myślę, że około 10 procent menedżerów rzeczywiście ma wpływ na wyniki. Ferguson jest najlepszym przykładem. Ale w większości to, kto jest menedżerem, nie ma znaczenia dla sukcesów klubu.

Szymański: Statystycznie rzecz biorąc, trenerzy nawet nie mają możliwości, by zmienić drużynę, bo zbyt krótko pracują – w najlepszych ligach średnio około roku. Nie ma drugiego takiego biznesu, w którym oczekuje się od menedżera zmiany sytuacji firmy w ciągu roku.

A zatem jeśli popatrzymy choćby na Chelsea i jej bardzo znanych menedżerów – panów zdaniem to nie miało znaczenia? Ważne były tylko pieniądze wpompowane w klub?

Kuper: Jakiś czas temu Chelsea kierowali po kolei Mourinho, Di Matteo i Benitez. Który z nich, pana zdaniem, jest najlepszy?

Akurat z tej trójki trudno mi wybrać, pewnie większość wskazałaby Mourinho.

Kuper: Każdy z nich miał około 67 procent wygranych meczów. Wszyscy prezentowali podobny poziom, wygrali Ligę Mistrzów, kiedy trenerem był Di Matteo, ale moim zdaniem nie dzięki niemu – po prostu tak się złożyło, że to on był na ławce trenerskiej. Avram Grant niemal wygrał Ligę Mistrzów w 2008 roku. Gdyby John Terry nie pośliznął się i strzelił karnego, to Chelsea zdobyłaby Puchar Europy. Czy dlatego że Avram Grant jest lepszym menedżerem niż Mourinho?

Inną piłkarską prawdą, którą panowie kwestionują w książce, jest przekonanie o fanach zakochanych w swojej drużynie na śmierć i życie. Nick Hornby i inni piszący o kibicach stworzyli mityczny obraz kibica-fanatyka, którego lojalność wobec ukochanego klubu jest niezmienna i nic jej nie podważa.

Szymański: Obraz kibica, który mecz w mecz przychodzi oglądać swoją drużynę, po prostu nie znajduje potwierdzenia w statystykach. Większość tych, którzy chodzą na mecze, ogląda jedno, dwa spotkania konkretnej drużyny w sezonie. Współczesnego kibica interesują różne dyscypliny, a mecze najczęściej ogląda w telewizji albo w innym medium. Zdecydowana większość to kibice kanapowi, którzy okazjonalnie pojawiają się na stadionie. Ale zyski klubów generowane przez tych okazjonalnych kibiców są ważnym elementem przychodów. To oni kupują klubowe pamiątki, dostęp do oglądania meczów, co pośrednio wpływa na cenę praw do transmisji.

Zwłaszcza na Wyspach panuje przekonanie, że cokolwiek się dzieje, kibic zostaje przy swojej drużynie. Czy ten mit kibica lojalnego wobec swojego klubu od kolebki po grób nigdy nie był prawdziwy?

Szymański: To trochę jak z małżeństwami. Chcemy wierzyć, że ludzie pobierają się i pozostają wierni partnerowi całe życie. Jednak wiemy, że ten model, statystycznie rzecz biorąc, nie dominuje. Ludzie mają romanse pozamałżeńskie i rozwodzą się. W futbolu jest tak samo. Z pewnością są kibice, którzy pozostają wierni swojemu klubowi, ale na pewno nie stanowią większości.

Kuper: Popatrzmy na Wielką Brytanię. To jest ruchliwe społeczeństwo. Rodzisz się w Manchesterze, dorastasz w Bristolu, studiujesz w hrabstwie Kent, pracujesz w Londynie. W każdym z tych miejsc możesz stworzyć jakiś rodzaj przywiązania do klubu piłkarskiego. Jesteś kibicem Manchesteru United, bo dorastałeś w Manchesterze, ale chodzisz na mecze Chelsea, bo mieszkasz w Londynie. Mobilne społeczeństwo tworzy zmienne formy lojalności.

Fascynująca jest wasza analiza przesądów dotyczących reprezentacji piłkarskich. Piszecie o absurdalnych pretensjach kibiców angielskich o wszystko do wszystkich: do sędziów, przeciwników, własnych piłkarzy, trenerów. Te żale wynikają z dziwnego przekonania, że Anglia zawsze powinna wygrywać, i równie fałszywego – że nigdy nie wygrywa. Co decyduje o sukcesie reprezentacji?

Kuper: Wielkość kraju i jego potencjał gospodarczy. Uważamy, że małe kraje nie mają przyszłości, a takie jak Japonia, Stany Zjednoczone, Turcja, które są bogate i gotowe poświęcić pieniądze na rozwój sportu, będą lepsze, niż są obecnie i ich drużyny będą w stanie konkurować z reprezentacjami z państw Europy Zachodniej. Mamy takie cudowne historie jak Islandia, ale Islandia nie odnosi sukcesów regularnie.

A Chorwacja czy inne kraje bałkańskie, które produkują wybitnych piłkarzy, zresztą innych sportowców też, ponad swoje statystyczne możliwości?