Andrzej Brzeziecki

Nie wspomnienia Warszawy, Krakowa lub Tatr, lecz scena, którą widziałem po sto razy dziennie – dwadzieścia bosonogich kobiet ustawionych szerokimi zadami, gdy pochylają się nad zagonami ziemniaków. To jest Polska" – jeśli kogoś nie zniechęci ten opis, można mu szczerze polecić zapis rowerowej podróży Bernarda Newmana po przedwojennej Polsce. Odbył ją w 1934 r. i umiejętnie sportretował nasz kraj.

Państwowe pieniądze wydawane na kampanię wyborczą, inwigilacja opozycji, pokazowe procesy, administracja państwa i służby specjalne sterowane przez polityków – wszystko to było znane w II RP.

Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku miłośnikom historii Oddziału II zaoferowało niemałą gratkę (niestety także za niemałą i chyba trochę nieadekwatną cenę) – wykłady pułkownika Stefana Mayera o wywiadzie. Mayer to postać wyjątkowa w historii polskich tajnych służb – służył Polsce, począwszy od epopei legionowej, i pełnił różne funkcje, ale znany jest przede wszystkim z tego, że przez prawie dekadę kierował Wydziałem II Wywiadowczym Oddziału II SG, a więc akcjami szpiegowskim wymierzonymi przede wszystkim w Niemców i Związek Radziecki. Nie trzeba tłumaczyć, że lata 30. XX wieku to wyjątkowo ważny i intensywny okres pracy dla wszystkich wywiadów w Europie. Miał więc o czym Mayer opowiadać.

Z tą książką było trochę jak z najnowszym filmem o Jamesie Bondzie. Wszyscy czekali na premierę, a ta była wciąż odsuwana... Ale jest, oto ona – opus magnum dwóch wybitnych historyków dziejów najnowszych. Blisko 900 stron tekstu, plus 200 stron przypisów. Już sama lista odwiedzonych archiwów (w wielu krajach) nie pozostawia wątpliwości, że mamy do czynienia z dziełem poważnym.

30 lat temu rozpoczął się proces rozpadu Jugosławii. O tym, dlaczego ten eksperyment polityczno-narodowościowy się nie powiódł, i jak dziś postrzegana jest tamta epoka w poszczególnych krajach Bałkanów Zachodnich, opowiada Andrzejowi Brzezieckiemu historyk, politolog i znawca historii tego regionu, prof. Tomasz Stryjek.