Na marginesie porażki, jaką okazała się organizacja wspólnego marszu polityków 11 listopada, raz jeszcze powróciło pytanie o możliwość politycznego pojednania i zgody Polaków. Rzeczywiście, 100. rocznica odzyskania niepodległości wydawała się ku temu okazją niemal doskonałą. Trudno jednak niestety oprzeć się wrażeniu, że sposób, w jaki nasi politycy traktują perspektywę pojednania i zasypania głębokiego podziału między nami, jest często „niedźwiedzią przysługą", która możliwość taką oddala.

Pokusa gry

Mówiąc to, warto zacząć od banału. Akty politycznego pojednania, tam zwłaszcza, gdzie w sytuacji dramatycznych podziałów przynosiły przejściowy choćby skutek, nie były ani magicznym politycznym zaklęciem, ani bułką z politycznym masłem. Tak było w Hiszpanii po roku 1975, tak było w RPA po roku 1990, tak było w relacjach międzynarodowych między Francją i Niemcami, czy Polską a Niemcami po II wojnie światowej. Wszędzie tam potrzebne były przekraczające polityczne tu i teraz, odwaga i dalekowzroczność, jakimi wykazali się: król Juan Carlos, Nelson Mandela i Frederik de Klerk, Robert Schuman i Konrad Adenauer, polscy biskupi i polscy oraz niemieccy politycy.

Warto też pamiętać, że tożsamości polityczne utrwalonych demokracji organizują się często wokół wielkich, historyczno-politycznych konfliktów. W tym sensie polityczną tożsamość Amerykanów przez lata organizował długi cień wojny secesyjnej, tożsamość Francuzów cień sprawy Dreyfusa, a tożsamość Hiszpanów pamięć o tragicznej wojnie domowej lat 30.

Czytaj także: Idę na marsz

We współczesnej polityce, której istotą jest zarządzanie konfliktem, prawdziwe pojednanie jest zatem aktem dużej odwagi i ryzyka. Nawet bowiem chwilowe wzięcie w nawias rytualnej walki o władzę, publiczne uznanie własnych błędów czy wyciąganie ręki do zgody, ponad głowami wielu, którzy czują się głęboko zranieni – odebrane może być jako słabość, brak kompetencji, abdykacja lub uzurpacja.

Choć historyczne uwarunkowania naszego współczesnego podziału politycznego nie są oczywiście tak dramatyczne jak te z RPA czy Hiszpanii, to nie widać też we współczesnej – głęboko jednak podzielonej – Polsce ważnych polityków, którzy gotowi byliby do pracy, wysiłku czy ryzyka na rzecz pojednania.

Sprawą najważniejszą jest oczywiście jakość politycznej rywalizacji, w której sprawą zasadniczą staje się sam, często personalny konflikt, a nie wartości czy interesy. Odkładając jednak tę oczywistość na bok, warto zwrócić uwagę na dwie – nieobce niestety polskiej polityce – pułapki związane z samą możliwością politycznego pojednania. Pułapki, które widać było w ostatnich dniach i tygodniach.

Pierwsza z nich to pokusa politycznej gry w pojednanie. Politycy – także nasi – posiedli umiejętność wykorzystywania do politycznej rywalizacji niemal wszystkiego, co budzi nasz niepokój czy emocje, nie wyłączając religii, sportu, bezpieczeństwa czy zdrowia.

Stąd też w sytuacji, gdy tak wielu z nas czuje się znużonych bądź zaniepokojonych temperaturą i jałowością politycznego konfliktu, rodzi się pokusa wykorzystania pojednania jako politycznego narzędzia i pola politycznej licytacji. Narzędzia do promowania własnego szlachetnego wizerunku i licytacji, kto więcej szkodzi narodowej zgodzie i kto powinien się ukorzyć. Pokusa ta dochodzi do głosu szczególnie w czasie kampanii wyborczych, gdy przejściowo próbuje się poszerzyć polityczny elektorat, do czego właśnie hasło „pojednajmy się" wydaje się przydatne.

Dla samego jednak pojednania taka gra ma skutki fatalne. Tę polityczną możliwość i konieczność przenosi bowiem z kategorii poważnych wyzwań na półkę marketingowych rekwizytów.

Pokusa czy też pułapka druga to – by użyć tu języka Klausa Bachmanna – niebezpieczeństwo „kiczu pojednania". Niektórzy nasi politycy zdają się czasem sugerować, że zamiast poważnej politycznej decyzji, publicznego uderzenia się we własne piersi, gotowości do ponoszenia ryzyka i politycznych kosztów pojednania, dla zmiany i uzdrowienia naszego politycznego klimatu wystarczy – skądinąd naturalny – prosty gest. Jeden wspólny marsz, jedna uroczystość, jednej mocny uścisk dłoni czy jedno odważne przemówienie.