Arkadiusz Radwan

Teza 1: Wakaty sędziowskie w Trybunale Konstytucyjnym powinny zostać niezwłocznie obsadzone

Wakaty powinny być obsadzane sukcesywnie, w miarę ich powstawania. Zaniechania w tej mierze są przejawem postawy antyinstytucjonalnej i sprzeniewierzeniem się ładowi konstytucyjnemu. Zastrzeżenia personalne odnoszące się do wcześniejszych powołań, a zgłaszane przez obecną większość parlamentarną, mogłyby być ewentualnie rozpatrywane na płaszczyźnie "estetycznej" (de gustibus...), ale nie prawnej. Prawnie kwestionowany był bowiem status jedynie trzech spośród 15 sędziów Trybunału. Spór prawny dotyczący tej trójki (spośród których dwóch już zresztą nie żyje) nie powinien stanowić pretekstu do ignorowania, a obecnie także i obstrukcji, konstytucyjnego organu państwa, jakim jest TK. Zaistniałe zaniechania powinny zostać naprawione przez jak najszybsze dokonanie wyboru sędziów na wakujące stanowiska.

Teza 2: Potrzebne są zmiany sposób wyboru sędziów TK i odpolitycznienie tej procedury

Zmiany wyboru sędziów TK są konieczne, ale nie powinny polegać na odpolitycznieniu procedury. Przeciwnie - chodzi o roztropne wykorzystanie czynnika politycznego dla demokratycznej legitymizacji władzy sędziowskiej, gdyż to właśnie deficyty w tej mierze stanowiły jedną z praprzyczyn kryzysu konstytucyjnego - nie tylko zresztą w Polsce. Deficyt demokratyczny prowadzi z czasem do nadmiernej jurydyzacji polityk publicznych, a przez to do napięć pomiędzy władzą sądowniczą a władzą ustawodawczą i wykonawczą. Te napięcia dalece wykraczają poza równoważenie się władz, gdyż z jednej strony zachęcają polityków do ingerowania w niezależność sądów, z drugiej zaś sprzyjają uzurpacji kompetencji przez sądy (wspomniana jurydyzacja polityki). Sądy konstytucyjne są z natury rzeczy najbardziej spolitycyzowane spośród wszystkich organów władzy sądowniczej, gdyż zajmują się materią polityczną. Wybór sędziów TK przez czynnik polityczny jest zatem nieodzowny dla demokratycznej legitymizacji Trybunału. Prawidłowo ukształtowana procedura wyboru powinna jednak zapewniać ponadpartyjność. Istnieją różne techniki sprzyjające ponadpartyjnym nominacjom. W polskim ustroju znajdujemy tylko jedną z nich, stosunkowo słabą - jest nią brak powiązania kadencji sędziów (9 lat) z kadencją parlamentu (4 lata). Brakuje jednak silniejszych bezpieczników. Takim bezpiecznikiem mógłby być wybór sędziów przez Sejm większością 3/5 czy nawet 2/3 głosów. Możliwe są także inne rozwiązania, jak choćby znane w niektórych państwach parytety (różne organy wybierają określoną część składu, np. 1/3 izba niższa parlamentu, 1/3 izba wyższa, 1/3 głowa państwa), czy też metoda polegająca na współdziałaniu (współdecydowaniu) różnych organów (np. prezydenta i senatu). Godna rozważenia jest także propozycja Inkubatora Umowy Społecznej, która zakłada decentralizację i szersze włączenie władz regionalnych w obsadę centralnych organów, w tym Trybunału Konstytucyjnego. Ta propozycja zapewnia obecność czynnika politycznego w procedurze wyboru sędziów TK przy jednoczesnym zabezpieczeniu przed jej upartyjnieniem, które zawsze stanowi zagrożenie dla niezawisłości sędziowskiej.

Teza 1: Powrót trzyosobowych składów orzekających w apelacji to właściwe rozwiązanie, mimo że może wydłużyć rozpatrywanie spraw przez sądy

Teza 2: Komisja Kodyfikacyjna proponuje powrót do pionowego systemy rozpatrywania zażaleń. Miały by to robić sądy wyższej instancji. Takie rozwiązanie podniesie jakość orzekania i nie powinno wpłynąć na długość procesów cywilnych

Teza 1: Długie procesy to poważniejszy problem wymiaru sprawiedliwości niż spór wokół neosędziów.

Relacja między tymi dwoma problemami sprowadza się w dużej mierze do społecznej legitymizacji zmian bądź też do społecznego oporu przed zmianami w sądownictwie. Gdyby sądy cieszyły się większym zaufaniem obywateli, zmiany z lat 2016-2018 mogłyby spotkać się ze zdecydowanie silniejszym oporem społecznym, dlatego że obywatele mogliby się obawiać, że władza polityczna dokonuje zmian we władzy sądowniczej, która - w ich ocenie - dobrze służy obywatelom. Tak jednak nie było i nie jest, a bywa, że jest przeciwnie: obietnica rozprawy z sądami może stanowić polityczne paliwo. Przedłużający się spór o nominacje sędziowskie będzie jedynie przyczyniał się do dalszej polaryzacji: dalsze pogłębianie się tego sporu pogłębi zapaść w sądownictwie, co jednych wyborców utwierdzi w przekonaniu, że Prawo i Sprawiedliwość zniszczyło sądy, a u innych wyborców wzmocni przeświadczenie, że sędziowie to szczególna kasta i potrzebna jest reforma przeprowadzona twardą ręką. Bez ponadpartyjnego kompromisu nie da się rozwiązać sporu o kształt sądownictwa w Polsce.

Teza 2: Reformy, które pozwolą skrócić czas rozpatrywania spraw w sądach należy wprowadzić niezależnie od tego, kiedy zostanie rozwiązany kryzys związany z powołaniami sędziowskimi.

Teza 3: Wyprowadzenie określonych spraw z sądów może znacząco wpłynąć na przyspieszenie procesów sądowych bez jakości dla poczucia sprawiedliwości obywateli.

Teza : Cyfryzacja, zmiany organizacyjne i upowszechnienie pozasądowych metod rozwiązywania sporów rozwiążą większość problemów z niewydolnością sądów

Poprawa wydolności sądów może być osiągnięta głównie poprzez: (1) dalszą specjalizację (tworzenie wyspecjalizowanych sądów i wydziałów sądów), (2) wzmocnienie społecznej rozliczalności sędziów i sądów jako drugiego filaru, obok niezawisłości sędziowskiej i niezależności władzy sądowniczej, (3) zmianę kultury korporacyjnej sądów poprzez m.in. uświadomienie, że są nie tylko trzecią władzą, lecz także dostawcami usług publicznych, (4) zmianę zasad doboru do zawodu – udrożnienie kanałów migracji z innych zawodów prawniczych do zawodu sędziego, (5) poprawę kształcenia tak, aby sędziowie w większym niż dotąd stopniu byli skłonni uwzględniać skutki wydawanych przez siebie orzeczeń.

Teza 1: Instytucja skargi nadzwyczajnej powinna być zlikwidowana.

Teza 2: Zlikwidowane powinny być dwie tzw. nowe Izby Sądu Najwyższego: Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Odpowiedzialności Zawodowej. Ich kompetencje powinny przejąć „stare” izby SN.