Co zrobić, by zwalczyć pandemię

Identyfikacja wzorców kontaktów międzyludzkich jest niezbędna dla zrozumienia rozprzestrzeniania się chorób przenoszonych drogą kropelkową lub przez bliski kontakt, takich jak Covid-19. Badania epidemiologiczne wskazują, że wśród osób w wieku produkcyjnym, zwłaszcza w wieku 25–64 lata, głównym miejscem kontaktów międzyludzkich jest praca.

Częstotliwość i charakter kontaktów różnią się jednak w różnych zawodach. Pandemia sprawiła, że wzorce kontaktów związanych z pracą nabrały dużo większego znaczenia. Długotrwały charakter kryzysu zdrowia publicznego pociąga za sobą konieczność obniżenia ryzyk transmisji wirusa związanych z pracą, przy równoczesnym zagwarantowaniu możliwości osiągania dochodów przez jak największą grupę osób. To jedno z wielu wyzwań przed polityką publiczną.

Najbardziej wyeksponowane na zarażenie są oczywiście osoby pracujące w ochronie zdrowia. Jednak wysoką ekspozycją cechują się też pracownicy usług osobistych, takich jak opieka nad dziećmi lub osobami starszymi, sprzedawcy oraz pracownicy ochrony. Niską ekspozycję mają natomiast pracownicy rolnictwa, operatorzy maszyn i urządzeń, a także specjaliści ds. technologii informatycznych i komunikacyjnych oraz inni specjaliści niemający regularnego kontaktu z klientami.

Mniej kontaktów w miejscu pracy

Pandemia przeorała wzorce życia społecznego. Dzięki danym ankietowym zebranym w badaniu Diagnoza.plus można opisać, jak zmieniły się sposoby pracy oraz wynikające z nich ekspozycje na zarażenie. Generalnie, intensywność kontaktów międzyludzkich w miejscu pracy spadła, głównie za sprawą upowszechnienia pracy zdalnej, a ekspozycja na zarażenie obniżyła się w porównaniu z sytuacją sprzed pandemii. Widoczne są jednak dwa kluczowe wymiary nierówności tego zjawiska.

Po pierwsze, ryzyko zakażenia w miejscu pracy spadło znacznie bardziej wśród pracowników wykonujących prace biurowe, zwłaszcza wymagające relatywnie wysokich kwalifikacji niż wśród pracowników usług i przemysłu. To dlatego, że zdalna praca z domu jest domeną tej pierwszej grupy, a w tej drugiej jest często fizycznie niemożliwa.

Menedżerowie i specjaliści ograniczyli też kontakty z klientami i spotkania służbowe, zastępując je spotkaniami online. Wśród osób pracujących w transporcie, handlu, przemyśle taka zmiana stylu pracy była z obiektywnych względów znacznie rzadsza.

Po drugie, głęboki spadek wiosną 2020 r. kontaktów społecznych związanych z pracą, okazał się przejściowy. Odsetek osób pracujących z domu pozostał wysoki, ale wzrosła częstotliwość spotkań służbowych i pracy u klienta, także w zawodach, w których popularna jest praca zdalna.

Co ważne, wśród pracowników handlu oraz wykonujących tzw. prace proste, np. w gastronomii, kontakty z klientami i praca u klienta stały się powszechniejsze niż przed pandemią, w związku z upowszechnieniem dostaw do gospodarstw domowych. Równocześnie, w porównaniu z pierwszą falą pandemii intensywniejsze są obecnie ogólne kontakty międzyludzkie – pokazują to np. dane Google Mobility Trends.

Znacznie większa jest też transmisja wirusa. W rezultacie ekspozycja na zarażenie osób pracujących w usługach dla ludności jest wyższa niż w pierwszej fali pandemii. Pracownicy ochrony zdrowia, handlu, gastronomii czy transportu swoją ekspozycję na zarażenie mogą ograniczyć de facto, unikając jedynie kontaktów towarzyskich i z rodziną, czego w takim zakresie nie muszą robić pracujący z domu menedżerowie i specjaliści.

Na jednej z marcowych konferencji prasowych, minister zdrowia Adam Niedzielski podał, że ok. 50 proc. zachorowań o znanych źródłach pochodzi obecnie z ognisk w miejscach pracy. W Polsce nie są dostępne dane na temat zachorowań oraz zgonów w podziale na zawody. Jednak badania z innych krajów – od Szwecji przez Wielką Brytanię po Stany Zjednoczone – pokazują, że najwyższe ryzyko zachorowania i zgonu na Covid-19 występuje wśród osób pracujących w ochronie zdrowia, usługach osobistych, gastronomii. Zapewne podobnie jest w Polsce.

Trzy kroki do obniżenia ryzyka

Zarządzenie epidemią w oparciu o restrykcje oraz apele o pracę zdalną w nikłym stopniu ogranicza ekspozycję na zarażenie osób pracujących w tzw. kluczowych sektorach. Niepewność co do przyszłości i okresu obowiązywania restrykcji skłania do wymagania i podejmowania pracy w ryzykownych warunkach. To z kolei obniża skuteczność obowiązujących regulacji. Podstawowym problemem jest brak działań obniżających ryzyko transmisji wirusa związanej z pracą. Służyć temu mogłyby następujące działania: